Jak ciÄ zĹapiÄ
, to znaczy, Ĺźe oszukiwaĹeĹ. Jak nie, to znaczy, Ĺźe posĹuĹźyĹeĹ siÄ odpowiedniÄ
taktykÄ
.
3, 28, 27).
Wyżej wymienione osoby mogły wystšpić z querela inofficiosi testament! tylko wtedy, gdyby dziedziczyły po testatorze w dziedziczeniu beztestamentowym, a ze spadku nie otrzymały (w jakikolwiek sposób, np. w drodze zapisu, daro- wany post morfem itp.) co najmniej minimalnego udziału, zwanego zachow- kiem (pars legitima lub partio debitu). Ten minimalny udział wynosił do Justyniana 1/4 (za Justyniana 1/3, wyjštkowo 1/2) tego, co dana osoba otrzyma- łaby w dziedziczeniu beztestamentowym. Jeli więc w okresie prawa klasycz- nego ojciec miał trzech synów, to w testamencie powinien każdemu z nich Nb. 243 180 Rozdział VIII. Spadki pozostawić (np. w formie legatów) 1/12 masy spadkowej (1/4 z 1/3 jakšotrzj małby każdy syn). W przypadku 2 synów i 3 córek zachowek dla każdeg z dzieci wynosił 1/20 majštku (1/4 z 1/5). W razie nieotrzymania tej minima nej częci osoba poszkodowana wnoszšc querela inofficiosi testament! obali ła testament i otrzymywała nie tylko tę minimalnš częć, ale cały swój udzii w dziedziczeniu beztestamentowym. Możnoć obalenia testamentu z powód nieotrzymania zachowku nazywa się w literaturze dziedziczeniem przeciwt stamentowym materialnym. | Justynian okrelił przypadki, w których ojciec mógł wydziedziczyć sv dzieci (por. Nb. 251}. Ponadto postanowił, iż dziedzice całkowicie pominie w testamencie mogš wnieć querela inofficiosi testament! w celu dochodzeń całej swej częci beztestamentowej, natomiast ci, którzy otrzymali jakie b rzyci, mniejsze jednak od zachowku, mogš wnieć tylko actio ad supple, dam legitimam (skargę, którš dochodzili uzupełnienia zachowku). Dziedziczenie przeciwtestamentowe formalne nie wywarło wpływu na po niejsze ustawodawstwo, natomiast dziedziczenie przeciwtestamentowe mat rialne przejęte zostało ze zmianami przez wiele współczesnych systemów pr wa cywilnego. IV. Nieważnoć i nieskutecznoć testamentu 244 Dla ważnoci testamentu wymagano, by sporzšdzajšca go osoba miała zd( noć do sporzšdzania testamentu (tzw. testament! f actio activa). Sporzšd testament mogła tylko dojrzała osoba sui iuris (wyjštek stanowił filius fan lias rozporzšdzajšcy peculium castrense, quasi castrense oraz peculium a yenticium - por. Nb. 141). Dziedzicem mógł być ustanowiony (czyli miał tzw. testament! factlo pc siva) każdy obywatel rzymski. Jedynie kobiety od lex Yoconia (169 r. p.n.i do poczštku pryncypatu miały częciowo ograniczonš testamenti factio pas, va. Przysporzenia na rzecz osób alieni iuris przypadały pater familias. Moż było ustanowić w testamencie dziedzicem własnego niewolnika z jednoczę nym wyzwoleniem go (G. 2, 186: Sfichus servus meus liber heresque esto ł heres liberque esto} bšd cudzego niewolnika. Wtedy spadek przypadał w) cicielowi tego niewolnika. Testament sporzšdzony przez osobę nieuprawnionš lub w nieodpowiedn formie albo też nie zawierajšcy ustanowienia dziedzica był nieważny. Tesi ment poczštkowo ważny mógł stracić swš moc, gdy po sporzšdzeniu tego al powiększyła się liczba osób pozostajšcych pod władzš testujšcego np. na sk tek adrogatio albo urodzenia pogrobowca (postumus). Testament mógł st Nb. 244 § 30. Dziedziczenie beztestamentowe 18] się bezskuteczny, gdy ustanowiony w nim dziedzic nie przyjšł spadku lub nie mógł go przyjšć (por. Nb. 129). Testament, jako akt ostatniej woli, aż do mierci testatora mógł być zmie- 245 niony. Według ius civile testator mógł zmienić swš ostatniš wolę tylko po- przez sporzšdzenie nowego testamentu. Zniszczenie testamentu przez testato- ra nie powodowało jego unieważnienia. Jedynie prawo pretorskie traktowało fakt zniszczenia testamentu jako zmianę woli testatora i spadkobierców ze zniszczonego testamentu nie dopuszczało do dziedziczenia (G. 2, 151 a). Do- piero w prawie justyniańskim można było odwołać testament bez konieczno- ci sporzšdzania nowego. V. Kodycyl Od czasów Augusta przyjęło się, iż pewne rozporzšdzenia na wypadek 246 mierci można było zawrzeć nie tylko w testamencie, ale i w formie proby w nieformalnym licie, zwanym kodycylem (codicilli), skierowanym do spad- kobierców bšd testamentowych (jeli spadkodawca sporzšdził wczeniej te- stament), bšd beztestamentowych (jeli testamentu nie sporzšdził). Rozpo- rzšdzenia te mogły zawierać różnego rodzaju nieformalne zapisy (fideikomi- sy - por. Nb. 260) i wszystkie inne dyspozycje testamentowe z wyjštkiem ustanowienia dziedzica i wydziedziczenia. Dlatego też w testamencie umie- szczano zazwyczaj klauzulę kodycylarnš, która pozwalała, w wypadku nie- ważnoci testamentu z powodu nieodpowiedniej formy lub treci, utrzymać go w mocy jako kodycyl. Wyznaczeni w nim spadkobiercy byli wówczas traktowani jako fideikomisariusze uniwersalni (por. Nb. 261). § 30. Dziedziczenie beztestamentowe Literatura: J. Kosiorkiewicz, Dziedziczenie beztestamentowe pogrobowców w rzymskim prawie klasycznym, Rzeszowskie Zeszyty Naukowe. Prawo-Ekonomia-Rolnictwo 6/1988, s. 142-156; J. Zablocki, In decem mensibus gigni hominem, PK 35/1992, Nr 3-^, s. 197-210. I. Uwagi wstępne W przypadku gdy zmarły nie pozostawił testamentu lub gdy był on nie- 247 ważny czy też nieskuteczny, dochodziło z mocy prawa do dziedziczenia bez- testamentowego (ab intestato), zwanego również dziedziczeniem ustawowym. Kršg osób, które dziedziczyły po zmarłym, zmieniał się wraz z rozwojem prawa. Nb. 245-247 182 Rozdział VIII. Spadki Termin "dziedziczenie ustawowe" wišże się tylko z jednym, najdawniejszym ! sposobem dziedziczenia, opartym na ius civile i uregulowanym w ustawie XII tablic, dlatego też bardziej adekwatne jest w odniesieniu do prawa rzymskie- go używanie terminu "dziedziczenie beztestamentowe". II. Dziedziczenie według ustawy XII tablic 248 Według ustawy XII tablic po zmarłym dziedziczyli tylko krewni agnacyj- ni. Jeli zmarły był osobš wolnourodzonš (ingenuus), dziedziczono po nim w następujšcej kolejnoci: - w pierwszej kolejnoci dziedziczyły te osoby, które w chwili mierci spad- kodawcy znajdowały się pod jego władzš i które z chwilš mierci spadko- dawcy stawały się osobami sui iuris, czyli tzw. sui heredes. Były to dzieci (zrodzone w iustum matrimonium oraz adoptowane i adrogowane oraz te, które były już poczęte w chwili mierci spadkodawcy) oraz żona, jeli znajdowała się pod manus męża. Między tych krewnych spadek dzielono według głów i szczepów. Każde dziecko dostawało tyle samo (in capita). Żona in manu była w tym przypadku traktowana jak agnacyj na córka.
|
WÄ
tki
|