wszystkimi układnymi obyczajami...

Wysłuchiwał bardzo chętnie i bronił ubogich, uciśnionych, wdowy i sieroty.
ROK PAŃSKI 1212
Cały skarbiec katedry krakowskiej spłonął od uderzenia pioruna.
Książę i monarcha polski Leszek Biały obchodził Boże Narodzenie tego roku w Krakowie z matką swoją księżną Heleną, biskupem krakowskim Wincentym i panami niezwykle uroczyście. Przez kilka dni przyjmował doradców wspaniałymi
ucztami1. A ponieważ w tym roku panował całkowity spokój, gdyż wszyscy
wrogowie naokoło albo przycichli, albo byli rozgromieni, był czas na sprawy miast i obywateli. Przywrócono we wszystkich powiatach małe i wielkie roki i wymierzano ludziom sprawiedliwość. Ale i ten spokój nie był całkowicie
niezakłócony. Zesłana z wyroku niebios klęska przyniosła ciężki smutek. W
miesiÄ…cu bowiem lipcu2 piorun z nieba uderzyÅ‚ w skarbiec katedry krakowskiej, a gdy od niego zapaliÅ‚y siÄ™ belki i tramy dÄ™bowe podtrzymujÄ…ce dach, ogieÅ„ —
ponieważ nikt nie gasiÅ‚ pożaru — dostaÅ‚ siÄ™ nawet do wnÄ™trza skarbca i pochÅ‚onÄ…Å‚
szkatułki i skrzynie, ornaty i kapy oraz wiele klejnotów i ozdób katedry
krakowskiej darowanych hojnie i wspaniałomyślnie przez królów, książąt,
biskupów i wiernych. Zniszczył też całkowicie to, co było ukryte w samych
skrzyniach i pozbawił katedrę krakowską jej klejnotów, drogich szat oraz darów, w które lepiej od innych kościołów polskich była uposażona. To zdarzenie nawet kapłani i inni czcigodni mężowie uważali za niezwykły znak Boży, utrzymując, że ten pożar nastąpił za wolą samego Boga z powodu występków wzbudzających
jego gniew.
8 Długosz powtarza tu wiadomości ze s. 247 (ustęp jest dopisany jego ręką aż do końca).
1 Zob. s. 248, 249 o ponownym powołaniu Leszka Białego na tron krakowski; w konsekwencji Długosz pisze całkiem dowolnie o pobycie księcia w Krakowie i o uroczystościach, i o wymiarze sprawiedliwości.
2 Miesiąc i rok wybuchu pożaru jest całkiem dowolny, bowiem wspominają o tym wypadku tylko późne Katalogi biskupów krak. (IV i V) jako zaszłym za czasów pontyfikatu Kadłubka, zob. MPH, t. III, s. 354.
Tatarzy po raz pierwszy nadciągają przeciw Połowcom i rozbijają oraz wycinają całe wojsko ich ruskich sprzymierzeńców.
Nieznany3 dotąd szczep tatarski, o którym zaledwie słyszano, chcąc rozszerzyć swe panowanie na kraje północne po pokonaniu i wyniszczeniu lub podbiciu
Połowców, którzy zamieszkiwali z tamtej strony morza oraz wielu innych
narodów, nadciągnął też do ziem tych [ludów], które żyły z tej strony morza sąsiadując z Rusinami. Ci [sc. Połowcy] nie ufając swoim siłom proszą o
przysłanie na pomoc wszystkich wojsk ruskich. Wspominają o grożącym im
niebezpieczeństwie tatarskim przepowiadając, że w razie, gdyby ich Tatarzy zwyciężyli, Rusini staną wobec groźby podobnego niebezpieczeństwa. W tym
samym też czasie przybywają do książąt ruskich posłowie tatarscy prosząc ich, żeby nie mieszali się do wojny z Połowcami, ani przez łączenie się z Połowcami nie zmuszali Tatarów do podjęcia wojny przeciw Rusi, ale jeżeli są rozsądni, niech usuną ze swoich granic Połowców, którzy do tej pory narażali Ruś na
bardzo wiele nieszczęść, ponieważ z innych krajów wypędzą ich prawdopodobnie Tatarzy. Książęta zaś ruscy niezbyt ostrożni, nie rozważywszy dokładnie tej sprawy, z pogwałceniem prawa narodów zabijają posłów tatarskich i maszerują z wojskiem przeciw Tatarom, by nieść pomoc Połowcom, a mianowicie syn
Romana Mścisław4 z wojskiem z Kijowa, Mścisław Mścisławowicz5 z rycerzami
z Halicza, również syn Ruryka Włodzimierz6 i pozostali książęta ruscy oraz
książęta czernihowscy i smoleńscy, a także cały kraj Połowców i ich wodzowie. I jedni książęta, i rycerze ruscy konno, a inni na statkach dochodzą aż do
Protołczy7. Stąd wszyscy na koniach po dwu-
3 Sławną bitwę książąt ruskich z Tatarami nad rzeką Kałką opisał Długosz pod mylnym rokiem (1212 zam. 1223), może na podstawie Lat. woskreseńskiego. W polskich źródłach przeddługoszowych nie jest ona w ogóle wspomniana.
Ta klęska, która na parę wieków utrwaliła panowanie tatarskie nad całą południową Rusią, jest wzmiankowana w wielu źródłach ruskich. W Lat. troickim pod 1224 r., s. 306, 307 z datą dzienną 31 V, w Lat. hip., kol. 740-745 w latach 1222-1224 bez daty dziennej, w Lat. ławrent.
red. suzd., kol. 445-447 z datą 31 V. Najobszerniejszą i najpodobniejszą do długoszowej relację daje Lat. woskreseński (s. 129 nn.). Co do książąt biorących udział w bitwie latopisy nie zawsze są zgodne.
4 Mścisław III Borys Romanowicz, zob. s. 200.
5 Mścisław Mścisławowicz Udały, zob. s. 249.
6 WÅ‚odzimierz III, zob. s. 245.
7 Czy to jest rzeka czy bród — nie ustalono. Lat. hip., kol. 742 podaje, że wojska przeszÅ‚y przez porohy dnieprowe i stanęły nad rzekÄ… HortycÄ… nad brodem przy „protolczy"; Lat.
woskreseÅ„ski pisze to samo o rzece Hortycy i brodzie „na protoÅ‚czi" — stÄ…d 8 dni maszerowano do rzeki KaÅ‚ki.
nastu postojach przybywają na rzekę Kałkę8, gdzie już Tatarzy rozbili swój obóz.
A Tatarzy natychmiast nie dając czasu na wytchnienie, siedemnastego dnia9 uderzają na Rusinów i Połowców. Kiedy Połowcy uległszy rozbiciu rozbiegają się, mieszają się także szyki ruskie i dwa] książęta: Mścisław z Kijowa i [...] z Czernihowa10 dostają się do niewoli. Kiedy po okrutnej rzezi wielu [z Rusinów]
poszło do niewoli lub zginęło, reszta rozbiega się. Ale uciekającym zgotowali jeszcze inne, równie okropne niebezpieczeństwo sprzymierzeni Połowcy, przez których ziemie uciekali. Nie oszczędzając bowiem żadnego wieku ani stanu