je przekroczono za zgod� poszkodowanego, kt�ra nie stoi w kolizji z zakazemustawy lub zasadami wsp�ycia spo�ecznego...

Kazuistyka w wy�ej wymienionych sytuacjach jest niezmiernie bogata. Tylko
tytu�em przyk�adu mo�na wymieni� m.in. problematyk� udzielania zgody na zabiegi
lekarskie, na udzia� w niebezpiecznych zawodach sportowych itd. Zob. np. orz. SN z
8 VII 1968 r., OSPiKA 1969, poz. 163, z glos� B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej. Zob.
te� m.in. M. So�niak: Bezprawno�� zachowania...; A. Szpunar: Dzia�anie na w�asne
ryzyko, RPEiS 1968, nr 3 oraz O dzia�aniu na w�asne ryzyko, NP 1978, nr 6 i tam
cyt. lit.; tak�e tego autora: Zgoda uprawnionego w zakresie ochrony d�br osobistych,
RPEiS 1990, nr 1.
b) Drugi element to wadliwo�� zachowania si� sprawcy: podmiotowa,
subiektywna. Chodzi tu o odpowiednik w�szego ni� w cywilistyce traktowania winy
w prawie karnym, nie przes�dzaj�c tego, czy mog� si� one ze sob� w pe�ni
pokrywa�. Jest to niew�a�ciwo�� zachowania si� zwi�zana z momentem
przewidywania i momentem woli. Stawiamy sprawcy zarzut, �e podj�� i wykona�
niew�a�ciw� decyzj�, a w okre�lonych sytuacjach, �e nie uczyni� tego, co nale�a�o,
cho� m�g� by� i powinien.
Element subiektywny b�dzie wy��czony, gdy nawet naruszono zasady
post�powania uznane za obowi�zuj�ce, lecz naruszaj�cemu nie mo�na postawi�
zarzutu dla braku w danych okoliczno�ciach przewidywania czy mo�no�ci
kierowania swym post�powaniem.
Dla oceny elementu subiektywnego konieczna jest, z natury rzeczy, analiza
psychiki sprawcy, a mo�e �ci�lej - sytuacji psychicznej, w jakiej si� znalaz�. Chodzi tu
o wyobra�enie przez niego lub brak wyobra�enia kwalifikacji spo�ecznej i skutk�w
dzia�ania, z kt�rych wynik�a szkoda, i stosowne do tego kierowanie swym
post�powaniem.
Problem, kt�rego tu dotkni�to, jest jednym z bardziej kontrowersyjnych w
nauce o winie. Zob. zwi�z�e i trafne uwagi B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej: Wina
jako podstawa odpowiedzialno�ci z tytu�u czyn�w niedozwolonych, SPE, ��d� 1969,
z. 2; tak�e J. D�browa: Wina...; M. So�niak: Elementy winy nieumy�lnej w prawie
cywilnym, "Zesz. Nauk. Uniw. �l�skiego, Prace Prawnicze" VI, Katowice 1975;
ten�e: Nale�yta staranno��, Katowice 1980.
Subiektywna wadliwo�� post�powania jest uzale�niona od stanu poczytal-
no�ci sprawcy szkody. O tym osobno ni�ej.
c) Uj�cie doktrynalne elementu wadliwo�ci podmiotowej w cywilistyce
nawi�zuje dzi� niew�tpliwie do pewnych przynajmniej aspekt�w uj�� karnistycznych.
Oscyluje te� wskutek tego mi�dzy dwoma koncepcjami: teorii psychologicznej i teorii
normatywnej.
Gdy pierwsza z nich sprowadza pojmowanie elementu subiektywnego winy w
rozumieniu art. 415 k.c. do stosunku psychicznego sprawcy do czynu, wzgl�dnie do
oceny nast�pstw, jakie czyn wywo�uje, druga sprowadza problem do oceny
nastawienia psychicznego sprawcy z zewn�trz, do mo�liwo�ci postawienia mu
zarzutu ze strony oceniaj�cego (przede wszystkim s�du). Przedstawiciele ka�dego z
kierunk�w teoretycznych dziel� si� zreszt� na wiele mniej lub bardziej subtelnych
odmian, co w tym miejscu mo�e by� pomini�te.
Przy braku jednolito�ci stanowisk w cywilistyce polskiej jako ca�o�ci kierunek
odpowiadaj�cy teorii normatywnej wydaje si� przewa�aj�cy.
Zob. m.in. J. D�browa: Wina...; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska: Wina...; A.
Szpunar: Czyny niedozwolone... Niekt�re przepisy k.c. w sferze odpowiedzialno�ci
ex delicto odwo�uj� si� bezpo�rednio do kryterium stopnia winy (zob. np. art. 362 in
fine, art. 441 � 2). Trzeba natomiast podkre�li�, �e inaczej ni� na tle prawa karnego,
gdzie zasad� jest odpowiedzialno�� jedynie za win� umy�ln�, w prawie cywilnym
odpowiedzialno�� odszkodowawcz� uzasadania stopie� winy w ka�dej postaci.
Ograniczenie odpowiedzialno�ci do okre�lonego stopnia winy wymaga ka�dorazowo
wyra�nego zaznaczenia w ustawie. Przyk�adem odpowiedzialno�ci zwi�zanej
wy��cznie z win� umy�ln� jest przepis art. 422 (odpowiedzialno�� wsp�sprawc�w --
zob. dalej pkt VI).
Na tle kodeksu zobowi�za� R. Longchamps de Berier (Zobowi�zania, s. 245)
wyra�a� pogl�d, by w stosunku do sprawcy czynu niedozwolonego niedbalstwo
ocenia� wed�ug kryteri�w zindywidualizowanych, dostosowanych do sytuacji i
przymiot�w sprawcy. Stanowisko to nie spotka�o si� z akceptacj� w literaturze
powojennej, zob. w szczeg�lno�ci B. Lewaszkiewicz-Petrykowska: Zakres
niedbalstwa jako podstawy odpowiedzialno�ci cywilnej, NP 1956, nr 3.
3. Stopnie winy stanowi� problem zwi�zany w istocie z ocen� jej elementu
subiektywnego. Tradycyjnie odr�nia si� w tej materii umy�lno�� (�ac. dolus) i
niedbalstwo (�ac. culpa). Stopnie te kryj� w sobie wiele gradacji po�rednich. Je�eli
nawet odr�nienia te nie maj� dla odpowiedzialno�ci deliktowej w ramach art. 415
k.c. istotnego znaczenia, gdy� sprawca stanie si� tu odpowiedzialny za ka�dy (nawet
lekki) stopie� winy, to przecie� dla ca�o�ci przepis�w zwi�zanych z
odpowiedzialno�ci� odszkodowawcz� kwestia nie jest oboj�tna.
S� do dzi� powo�ywane poj�cia znane z prawa rzymskiego, jak: dolus, culpa
lata, culpa levis, culpa levissima. Z siatki poj�ciowej wsp�czesnego prawa karnego
zostaj� niekiedy adaptowane dla prawa cywilnego odr�nienia dolus directus i dolus
eventualis oraz lekkomy�lno�ci i niedbalstwa. Mo�liwe s� i inne wyr�nienia.
Zob. m.in. W. Warka��o: Gradacja winy a obowi�zek naprawienia szkody w
kodeksie cywilnym, St. Pr. 1980, nr 26-27 i tam cyt. lit.; M. So�niak: Elementy...;
tego� autora: Najwy�sza staranno�� i najl�ejsza wina, St. Cywil. 1982, t. XXXII, s. 3 i
n. Zob. te� M. Krajewski: Niezachowanie nale�ytej staranno�ci - problem
bezprawno�ci czy winy, PiP 1997, z. 10, s. 32 i n.
Umy�lno��, wed�ug pogl�d�w autor�w, polega na og� na zamierzonym
podj�ciu dzia�ania sprzecznego z regu�� czy regu�ami post�powania b�d� to na
powstrzymaniu si� od dzia�ania mimo istnienia obowi�zku czynnego zachowania si�.
Nale�y rozumie�, �e sprawca przewiduje naruszenie wy�ej wymienionej regu�y i
skutki w postaci szkody, oraz w�a�nie chce, by nast�pi�y, albo (jak chc� niekt�rzy) co