Jak ciÄ zĹapiÄ
, to znaczy, Ĺźe oszukiwaĹeĹ. Jak nie, to znaczy, Ĺźe posĹuĹźyĹeĹ siÄ odpowiedniÄ
taktykÄ
.
L.) ludzki
założyła sprężyny, jakie sš: pewnoć własnoci, opieka dla pracy, pomoc w zakładach (tzn. w nakładach inwestycyjnych - B.L.), porzšdek w użyciu pracy ludzkiej, sprzyjanie rolnictwu, ułatwienie handlu, nareszcie zaprowadzenie kunsztów i rzemiosł". Przy założeniu utrzymania swobód obywatelskich (i poszerzenia ich na inne stany i warstwy poza szlachtę) widzimy w tych słowach szeroko zakrojony program reformy gospodarczej. Wypowiedziane przez Kołłštaja myli były nie tylko jego własnociš. Ale sformułowanie tego rodzaju programu przez przedstawiciela rzšdu w sejmie, jako programu państwowego, miało historyczne znaczenie. A. Ustrój społeczny 367. Szlachta. Ustawa Rzšdowa gwarantowała "stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolnoci, prerogatywy i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym" jako "niewzruszone". Ale szlachta, o której tu mowa - to "szlachta-ziemianie", więc posesjonaci. Zabezpieczono szlachcie nietykalnoć osobistš i własnoć "tak jak od wieków każdemu służyły". Konstytucja gwarantowała szlacheckie pełne prawo własnoci (I, 148, 300). W ustawach szczegółowych zapewniono także niektóre inne wolnoci szlacheckie, jak zwolnienie od kwaterunku wojskowego. Utrzymana została zwierzchnoć dominialna szlachty nad chłopstwem. Szlachta przejmowała niektóre wzory burżuazyjne, twórcy Konstytucji nie chcieli jej jednak pozbawić dotychczasowego uprzywilejowania. Wewnštrz stanu szlacheckiego miała być utrzymana - według Konstytucji - formalnie "równoć wszystkiej szlachty". Postanowienie dotyczyło tylko posesjonatów. Szlachtę nieosiadłš oraz czynszowš odsunięto od wpływu na sprawy publiczne, pozbawiajšc jš prawa udziału w sejmikach. Było to wymierzone przeciw magnatom, którzy wywierali przemożny wpływ na postępowanie uzależnionej od nich szlacheckiej klienteli i łšczyło się z tendencjš do tworzenia monarchii opartej na szlachcie ziemiańskiej przy współudziale owieconych i zamożnych mieszczan, którym ułatwiano nobilitację. Jednoczenie utrzymano zasadę, że wieże szlachectwo nie daje jeszcze w pierwszym i drugim pokoleniu prawa piastowania wyższych urzędów. Oznaczało to kontynuację skartabelatu (I, 213) i miało stanowić tamę w wyzyskiwaniu przez nobilitowanych mieszczan klejnotu szlacheckiego do zdobycia większego wpływu na rzšdy krajem. Konstytucja 3 Maja i dalsze ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego utrzymały zatem ustrój stanowy, ale przegrody stanowe uczyniły mniej rygorystycznymi niż dotšd. Szlachectwo miało się odtšd łšczyć nie tylko z urodzeniem, ale i z własnociš ziemi oraz funkcjš społecznš. Omówione normy wywołały opozycję obozu konserwatywnego. Równoczenie utrzymanie ustroju stanowego spotkało się z krytykš przedstawicieli radykalnego skrzydła obozu reformatorsko- patriotycznego. Ci ostatni twierdzili, że postanowienia o nobilitowaniu mieszczan bynajmniej nie będš służyć podniesieniu pozycji miast, lecz przeciwnie - przecišgnięciu najwybitniejszych i najbogatszych mieszczan na stronę szlachty, a zatem faktycznemu osłabieniu pozycji i samodzielnoci miast i mieszczaństwa. 368. Mieszczanie. Ustawa z 17 kwietnia 1791 r. o miastach królewskich została uznana w Konstytucji 3 Maja za jej częć składowš. Posesjonatom (włacicielom nieruchomoci miejskich) tych miast zostały przyznane przywileje, które przysługiwały dotšd wyłšcznie szlachcie. Zapewniono im prawa: 1 ) nietykalnoci bez wyroku sšdowego, czyli rozcišgnięto na nich przywilej neminem captivabimus nisi iure victum. W praktyce rozszerzono to zarzšdzeniem Komisji Policji również na zamieszkałych w miastach Żydów; 2) nabywania dóbr ziemskich; 3) piastowania niższych urzędów administracyjnych i sšdowych we wszystkich sšdach, dostępu do palestry, osišgania niższych rang oficerskich w wojsku, poza szlacheckš "kawaleriš narodowš"; 4) otrzymywania w szerokim zakresie przez zamożnych mieszczan i zaczštki inteligencji miejskiej szlachectwa, co zmierzało do przejcia częci elit mieszczaństwa do szeregów szlachty. Przy utrzymaniu podziału na stany baza społeczna ustroju miała ulec przez to częciowej zmianie. Sejm Czteroletni dokonał doć licznych nobilitacji. Wszystkie te postanowienia stanowiły wyraz zbliżenia szlachecko-burżuazyjnego przy utrzymaniu dominacji szlachty. Rzemielników i kupców obcego pochodzenia zachęcano do osiedlania się w Polsce przez zapewnienie im wielu swobód. Postanowienia ustawy dotyczyć miały również miast prywatnych w razie dobrowolnego i indywidualnego rozcišgania na nie przez ich włacicieli mocy obowišzujšcej nowego prawa. Stanisław Małachowski jako pierwszy nadał swemu miasteczku Białaczów status miasta wolnego już w 1787 r. Praktyka innych włacicieli poszła powoli w kierunku zapewniania ich miastom możliwoci pełnej lub częciowej emancypacji ze stosunków zależnoci dominialnej. 369. Chłopi. Powięcony im był obszerny art. IV Konstytucji pt. "Chłopi-włocianie". Rozpoczynał się on od sformułowania zapożyczonego od polskich fizjokratów, którzy doktrynę głoszšcš, że ródłem wartoci jest ziemia, uzupełniali twierdzeniem, że współczynnikiem tej wartoci jest również praca na niej. Czytamy tam: "Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych ródło, który najliczniejszš w narodzie stanowi ludnoć, a zatem najdzielniejszš kraju siłę, tak przez sprawiedliwoć, ludzkoć i obowišzki chrzecijańskie, jak i przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rzšdu krajowego przyjmujemy". Wysunięcie tu "interesu" szlachty wyjania, że podjęte zmiany w ustroju społecznym były rezultatem przemian wczesnokapitalistycznych. Postanowienie
|
WÄ
tki
|