Ten natomiast, kto pisząc zachowuje rygory i doskonali narzędzie, aby mu słu- żyło, ostrzy niejako broń, którą się będzie posługiwał, i użytkując...

Ten, kto mimo trudności i goryczy panuje nad ludźmi prawdą swojej mowy i posługując się nią dba o nią troskliwie, będzie się cieszyć mirem, gdy dojdzie do wojny. Taki człowiek jest gwarantem wielkości. Przygotowuje sobie narzędzie, którym się posłuży w przyszłości.
XXV
Dlatego też wezwałem wychowawców i powiedziałem im tak:
— Wasz obowiÄ…zek nie polega na tym, żeby w dzieciach ludzkich zabijać
człowieka, ani żeby go zamieniać w mrówkę, której przyjdzie żyć w mrowisku.
Nieważne jest w moich oczach, czy człowiek będzie mniej czy więcej posiadał.
Ważne jest, czy będzie mniej czy bardziej człowiekiem. Nie pytam przede wszystkim o to, czy człowiek będzie szczęśliwy, ale jaki to człowiek ma być szczęśliwy.
I bogactwo sytych osiadłych plemion tyle dla mnie znaczy, co zadowolenie bydła stojącego w oborze.
Nie zasypujcie ich więc pustymi formułami, ale obfitością obrazów, z których
siÄ™ rodzÄ… struktury.
Nie wpajajcie im martwej wiedzy, ale dawajcie pewien styl myślenia, który
pozwoli ująć istotę rzeczy.
Nie sądźcie o ich zdolnościach wyłącznie na podstawie przejawianych uzdol-
nień w określonym kierunku. Ten bowiem dojdzie najdalej i osiągnie najwięcej,
kto trudził się wbrew swej naturze. Gdyż najważniejsza jest we wszystkim miłość.
Nie przywiązujcie nadmiernego znaczenia do przydatności, ale do twórczych
zdolności człowieka, aby ten, kto hebluje deskę, robił to z godnością, a wtedy będzie ją heblował jeszcze lepiej.
Będziecie więc nauczać szacunku, gdyż ironia, która jest niepamięcią twarzy,
przystoi Å‚obuzom.
Będziecie zwalczać uzależnienie człowieka od dóbr materialnych. I w dziecku
człowieczym będziecie się starali obudzić człowieka, ucząc je przemieniać siebie w coś, co je przerasta, gdyż nie umiejąc tego, zamknie się w twardej skorupie.
Będziecie uczyć medytacji i modlitwy, gdyż dzięki nim dusza się rozszerza.
I będziecie ćwiczyć je w miłości. Bo czy można ją czymkolwiek zastąpić? A mi-
łość własna jest przeciwieństwem miłości.
Będziecie karać przede wszystkim za kłamstwo i za donosicielstwo, które mo-
gÄ… być przydatne pojedynczemu czÅ‚owiekowi, a pozornie — także spoÅ‚ecznoÅ›ci.
Ale tylko wierność gwarantuje siÅ‚Ä™. Wierność nie jest czymÅ›, co siÄ™ praktykuje w jednym obozie, w drugim zaÅ› — nie. Kto jest wiemy, bÄ™dzie wierny zawsze.
79
A kto potrafi zdradzić towarzysza pracy, nie może być wiemy. Potrzebna mi jest społeczność silna i nie będę tej siły opierał na ludzkim zepsuciu.
Będziecie nauczać pragnienia doskonałości, gdyż wszelkie dzieło jest jak sto-
pień ku Bogu, a zakończyć je może dopiero śmierć.
Nie nauczajcie w pierwszym rzędzie przebaczenia i miłosierdzia. Mogłoby
to zostać źle zrozumiane i stać się tylko czcią oddawaną krzywdzie i chorobie.
Ale nauczajcie owej cudownej współpracy obejmującej wszystkich, a realizującej się poprzez wszystkich i każdego z osobna. Wtedy chirurg będzie w pośpiechu
przebywał pustynię, żeby zatroszczyć się o zranione kolano prostego człowieka
pracy. Bo chodzi tu o narzędzie pracy; a obaj wiedzą, że ich trud jest wspólny.
XXVI
I zaprzątał moje myśli ten wielki cud, jakim jest przemiana i przemiana same-
go siebie. A był w naszym mieście pewien trędowaty.
— Pokażę ci otchÅ‚aÅ„ — powiedziaÅ‚ mi ojciec.
I zaprowadził mnie na przedmieścia, graniczące z polem jałowym i brudnym.
Wokół pola biegło ogrodzenie, a pośrodku stała niska chata, gdzie mieszkał trę-
dowaty, odcięty w ten sposób od innych ludzi.
— Czy myÅ›lisz — spytaÅ‚ ojciec — że on bÄ™dzie wyÅ‚ z rozpaczy? Przyjrzyj mu
się, kiedy wyjdzie, jak będzie ziewał.
Identycznie jak człowiek, w którym umarła miłość. Identycznie jak ten, któ-
rego złamało wygnanie. Posłuchaj, co ci powiem: wygnanie nie rozdziera czło-
wieka, ono go niszczy powoli. Taki człowiek karmi się snami, podejmuje grę, ale stawki równe są zeru. Dostatek przestaje mieć dla niego jakiekolwiek znaczenie.
Jest królem, ale w królestwie cieni.
— Tylko zetkniÄ™cie siÄ™ z koniecznoÅ›ciÄ… — mówiÅ‚ ojciec — niesie ocalenie.