Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Rozwój techniki produkcji książki to w znacznym stopniu historia wynalazków i ulepszeń, każdy zaś wynalazek techniczny dokonywany jest na bazie techniki już istniejącej. Trzeba też zbadać zależność warsztatu drukarskiego danego okresu od stanu rozwojowego technik stosowanych w innych rzemiosłach: w odlewnictwie, papiernictwie, farbiarstwie, złotnictwie, sztycharstwie itd.
Sięgając głębiej, badamy zależność techniki i organizacji drukarstwa od czynników pozatechnicznych. Wchodzi tu więc w grę ustrój ekonomiczny, w kfórym funkcjonuje drukarnia, możliwości zakupu surowców i półfabrykatów, rynek zbytu, który decyduje o kosztach produkcji i możliwościach sprzedaży, napływ siły roboczej itd. Sprawy te w dużej mierze należą do problematyki wydawniczej nietechnicznej, lecz czynniki pozatechniczne warunkują technikę (i odwrotnie): nowe techniki rozwijają się wtedy, gdy stare przestają być opłacalne. Organizacja oficyny drukarskiej i całego drukarstwa uzależniona jest od stanu organizacji przedsiębiorstw i życia zawodowego w danej epoce i środowisku, jak również od struktury społecznej (siła robocza, pozycja społeczna majstrów i czeladników) — i oto dalszy teren badawczy dla historyka książki. Wreszcie__podstawowym czynnikiem warunkującym technikę produkcji jest_zągotrzębowanie na książkę: technika dostosowuje "się do niego, ono zaś zależy od stanu kultury", oświaty, ideologii (nagły wzrost produkcji drukarskiej w okresie Reformacji). Gdy zwiększa się liczba potencjalnych czytelników, technika przekształca się w taki sposób, by umożliwić wytworzenie większej ilości książek; gdy zapotrzebowanie czytelnicze zaczyna obejmować najszersze (również uboższe) warstwy społeczeństwa, pojawiają się wynalazki umożliwiające produkcję tanich książek, itd. Potrzeby i gusty odbiorców wpływają nie tylko na ilościową stronę produkcji, lecz również na kształt zewnętrzny książki. Przed historykiem drukarstwa stoi więc zadanie ustalenia, jaki wpływ na technikę produkcji wywierał styl epoki, od niego bowiem zależały m. in.: format, kształt czcionek i ozdobników — te zaś cechy książki są wynikiem stosowania coraz to nowych zabiegów technicznych i nowego rodzaju narzędzi. Gdy badamy z historycznego punktu widzenia problematykę techniczną i organizację pracy wydawnictwa, szczególnie wyraźnie zaznacza się jej związek z historią techniki produkcji książki, gdyż przygotowanie rę- 52 kopisu do druku odbywało się dawniej zazwyczaj w drukarni. Takie więc sprawy, jak pojawienie się i zmiany postaci przypisu w książce naukowej lub działalność korektora w pierwszych wiekach drukarstwa, mogą być rozpatrywane przez historyka książki łącznie z zagadnieniami dziejów typografii. Przedmiotem dalszego zespołu zagadnień badawczych jest rozwój in-jsty_tucji wy_dawniczej1 j.cj_.gwiazgk 7 innyrrp pnąducentami książki i organizacja. Historia książki rekonstruuje obraz organizacji ruchu wydawniczego w różnych epokach i krajach oraz życie i działalność poszczególnych wydawców, tudzież bada przyczyny zmian organizacji działalności wydawniczej, np. wyodrębnienie się funkcji wydawcy i drukarza przy końcu XV i w początkach XVI wieku. Następne wielkie pole badawcze to stosunki miedzy wydawcą a autorem, producentem technicznym, odbiorcą (księgarzem) oraz instytucjami nadzorującymi ruch wydawniczy (państwo, Kościół). Badanie stosunku autor-nakładca wprowadza nas w zagadnienia ekonomiczne, prawne i socjologiczne, stojące częściowo na pograniczu nauki o książce i historii gospodarczej, ekonomii, prawoznawstwa i historii piśmiennictwa. Jako przykład tych zagadnień wymienić można rozwój honorarium autorskiego, uzależniony od struktury społecznej i jej prawnej nadbudowy i wpływający na pozycję społeczną, a pośrednio na twórczość autora. Rozpatrując ten problem z historycznego punktu widzenia, badamy stopniowe tworzenie się prawa autorskiego, walkę przeciw przedrukom nielegalnym (bez zgody autora) począwszy od pierwszych wieków drukarstwa, kolejne zarządzenia gwarantujące ochronę praw autora do własności swoich dzieł (np. konwencję berneńską z 1886 r.). Relacja między wydawcą a odbiorcą (bezpośrednio — księgarzem, pośrednio — czytelnikiem) narzuca dalsze zagadnienia ekonomiczne, jak cena książek i rozmiar produkcji wydawniczej. Zadaniem historyka książki jest zbadać, jak kształtowała się cena książki w poszczególnych epokach jej rozwoju — tak np. stwierdzamy gwałtowną obniżkę ceny po pojawieniu się książki drukowanej, następnie zaś stopniową jej obniżkę, a zarazem falowanie w zależności od epoki i kraju. Równocześnie historyk bada przyczyny kształtowania się ceny, a więc jej zależność od kosztów produkcji (tym samym — od czynników technicznych), od ceny surowca oraz ilości wytwarzanych egzemplarzy książki. Rynek zbytu, wywierający zasadniczy wpływ na cenę książki, uzależniony jest z jednej strony od siły nabywczej, tj. zamożności odbiorców, z drugiej — od poziomu kulturalnego społeczeństwa, od poziomu oświaty, a więc w ostatniej instancji od struktury społeczno-gospodarczej. Występuje tu więc caiy łańcuch przyczyn wzajemnie się warunkujących; zbadanie ich jest zadaniem księgoznawcy. 53
|
WÄ…tki
|