Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Podsumowując rozważania nad relacjami zachowania i działania, podkreślam, że a) pojęcie zachowania ma szerszy zakres, b) działanie jest jedną z postaci zachowania, wyróżnioną wedle kryteriów świadomości, celowości i dowolności, c) u podstaw zachowań i działań danych podmiotów leżą różnorakie potrzeby, interesy i wartości, które mogą wchodzić w relacje zgodności, częściowej niezgodności i niezgodności, d) charakter, cel i skutek działania podlegają tożsamym bądź zróżnicowanym ocenom formułowanym przez jego sprawcę i inne podmioty. Tożsamość ocen jest czynnikiem stabilizacji, zgody, integracji itp. grupy, organizacji, systemu, natomiast zróżnicowanie ocen może przyczyniać się do ich destabilizacji, walki, dezintegracji itp. Tak więc zróżnicowane oceny celu, przebiegu i skutków działania stanowią jedno ze źródeł dynamiki społecznej —wzbudzając procesy kooperacji pozytywnej i/lub negatywnej o różnych poziomach natężenia i gwałtowności. Rozbudowaną charakterystykę różnych aspektów działań społecznych przedstawił T. Uliński (1991, s. 73-74). Zaakcentował on następujące kwestie: Działania polityczne. Teoria i praktyka 17 a) ich społeczny sens, tkwiący w tym, że „podjęte są z zamiarem realizacji celów o społecznej doniosłości, wyrażają dążenia związane ze społeczną iden tyfikacją jednostek, więzią społeczną"; b) działania oparte są na społecznej wiedzy danego podmiotu o zewnętrznych warunkach wraz ze „świadomym przewidywaniem możliwych społecznych skutków zachowania"; c) podmiot działania jest świadomy „uczestnictwa w praktyce określonej grupy społecznej i jej instytucji", a zatem zdaje sobie sprawę z faktu, że „jego działanie jest fragmentem większej — zbiorowej — całości"; d) działania podmiotu są „zorientowane" na innych: nastawione na określone zachowania innych podmiotów (jednostek i grup), w tym na określoną inter pretację ich sensu, zmierzają do wywołania określonych zachowań innych, wywarcia na nich wpływu, a zarazem same uzależnione są w swych efektach od ich zachowania"; e) działania podmiotu stanowią najczęściej element szerszych, wielopodmio- towych procesów współpracy bądź walki; '" •-..,... f) podmiot planuje swoje działania, znając w określonym stopniu faktycz ne bądź przewidując potencjalne stany otoczenia społecznego, w tym korzystne i niekorzystne dla siebie zachowania innych podmiotów; g) działania społeczne „wywołują określony rezonans, oddźwięk społeczny, a więc powodują trwałe skutki społeczno-psychologiczne, tworzą określone fakty społeczne". Opisana wyżej wieloaspektowość działań społecznych zawiera w sobie kilka ważnych przesłań. Po pierwsze, wskazuje na merytoryczne bogactwo potencjalnych pól refleksji poznawczej. Po drugie, uzmysławia konieczność stosowania interdyscyplinarnego podejścia w badaniach nad działaniami. Po trzecie, akcentuje znaczenie wiedzy działającego podmiotu — wpływu jej jakości na trafność zdiagnozowania sytuacji i sformułowania celu, optymalny przebieg jego realizacji i wreszcie osiągnięcie pożądanych rezultatów. Ta ostatnia kwestia — w największym stopniu przesądzająca o ostatecznej efektywności działania — wymaga krótkiego rozwinięcia. W ogólnym ujęciu można wymienić dwie uporządkowane w czasie fazy działania: jego preparacji (przygotowania, planowania) oraz realizacji. Faza preparacji to inaczej mówiąc faza podejmowania decyzji o celach i sposobach działania. Jakość tego procesu współzależy od dwóch ogólnych czynników. Po pierwsze, podmiot projektujący działanie powinien sprawnie posługiwać się metodologicznie poprawnymi standardami analizy, syntezy, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji itp. Po drugie, podmiot ten powinien zgromadzić rzetelną wiedzę empiryczną o posiadanych zasobach i wszelkich uwarunkowaniach przyszłego działania oraz określić na tej podstawie prawdopodobieństwo osiągnięcia zamierzonego celu. ., ;t ' .•'???? .?••;!---.-•? 4l 18 Leszek Sobkowiak W literaturze występuje wiele konkretnych standardów czy modeli racjonalnego postępowania, charakteryzujących zawartość obu faz. I tak J. Ziele-niewski (1981, s. 203) proponuje pięcioelementowy cykl działania zorganizowanego: (a) Uświadomienie sobie [...] rzeczywistych celów działania i ich wzajemnego stosunku. (b) Planowanie działania, czyli obmyślenie środków i sposobów działania, dostosowanych zarówno do celów, jak i do warunków; albo inaczej, organizowanie toku działań. (c) Pozyskanie i rozmieszczenie zasobów potrzebnych do wykonania planu... (d) Realizowanie planu, im bardziej udoskonalona struktura organizacyjna, tym bardziej powodzenie całego procesu zależy od dokładności realizacji wszystkich, choćby pozornie drobnych szczegółów planu. (e) Kontrola realizacji, polegająca na porównywaniu realizacji z odpowiednimi wzorami i wyciągnięciu z tego porównania wniosków na przyszłość. Z kolei A. Podgórecki (1962, s. 36) opracowując ogólną koncepcję socjo-techniki sformułował procedurę toku postępowania celowościowego, do której zaliczył: „diagnozę, składającą się z opisu, zestawienia ocen, konkluzji, postulowania i stawiania hipotez; uzasadnianie; konstruowanie projektu; realizację projektu; sprawdzanie i ocenę skutków". Z kwestiami opisanymi wyżej przez T. Ulińskiego (1991) znakomicie koresponduje sformułowana przez J. Kubina (2000, s. 226) charakterystyka strategii jako sekwencji działań. Odwołując się do toku postępowania celowościowego, wyróżnia on aż pięć faz preparacji:
|
WÄ…tki
|