Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Ale przedmiotem oceny i źródłem relacji rówieśniczych prowadzących do odrzucenia dziecka mogą być też zjawiska oderwane od natury fizycznej, leżące bardziej w sferze psychiczno-społecznej. Poważnym źródłem odrzucenia może być więc percepcja przez dziecko, już w pewnym stopniu odrzuconej, swojej pozycji i statusu społecznego. Ważna jest tutaj świadomość pozycji w dominujących ocenach rówieśników. Ma to doniosłe znaczenie dla ukształtowania się przyszłych celów, zaufania do rówieśników i zachowań w określonych sferach społecznych. Jeśli dziecko odrzucane jest świadome swojej społecznej sytuacji i ma poczucie możliwości dokonywania korekty swego zachowania, to tym samym może dokonywać pozytywnych zmian w opinii grupowej i rozwijać poczucie własnej autonomii jako funkcji efektywnego członka grupy. Przeciwnie, jeśli odczuwa swoje odrzucenie, lecz ma równocześnie poczucie bezsilności w dokonywaniu zmiany tej sytuacji, to konsekwencją tego poczucia będą zachowania samoobronne i bierne, prowadzące do konsolidacji statusu odrzucenia.
Trzecia możliwość prowadząca do odrzucenia wiąże się z percepcją oczekiwań sukcesu lub niepowodzeń. Działanie tego mechanizmu polega na tym, że pierwotne odrzucenie automatycznie prowadzi do odczuwania niechęci ze strony rówieśników (dziecko czuje, że jest nielubiane) lub powiązania niskiego społecznego statusu z całkowitą kontrolą ze strony zewnętrznych czynników, nad którymi nie można zapanować. W tym drugim przypadku rodzi się poczucie bezradności, a jego konsekwencją jest trwałe doznawanie trudności w społecznych interakcjach. Doznawana bezradność 14 Bronisław Urban wyzwala łańcuch niepowodzeń występujących we wszystkich okresach rozwojowych i życiu dorosłym. Czwarte źródło społecznego odrzucenia dziecka tkwi w potężnym wpływie grupy rówieśniczej. Doniosłe skutki dla społecznego rozwoju dziecka, a konkretnie - dla jego społecznego statusu, wynikają z bezpośredniego działania grupowych norm i procesów stereotypizacji, przed którymi nie może się „uchronić" żadne dziecko. Ewentualne zniwelowanie niekorzystnych dla dziecka skutków stereotypizacji może nastąpić w przypadku zmian zachodzących w obrębie norm grupowych. Pewne szansę zmiany początkowego ostracyzmu istnieją w przypadku wyuczenia się przez dziecko nowych umiejętności lub zdobycia możliwości wejścia w interakcje z szersza grupą społeczną, która może zrekompensować wcześniejsze skutki odrzucenia i przyczynić się do poprawy społecznego statusu dziecka. Uznanie powyższych czynników za główne źródła odrzucenia opiera się na argumentach zaczerpniętych z obserwacji przejawów interakcji w grupach rówieśniczych. Chociaż w świetle współczesnych teorii o interakcjach grupowych rola tych czynników w kształtowaniu się poczucia odrzucenia wydaje się niewątpliwa, to są one przyjmowane na zasadzie hipotezy weryfikowanej w badaniach empirycznych. Badania tego typu wiążą się z dużymi trudnościami metodologicznymi i są podejmowane niezwykle rzadko. Z opublikowanych w ostatnim okresie prac na uwagę zasługuje obszerny raport, którego autorami sąM.J. Sandstrom i J.D. Coie (1999). Autorzy ci weryfikowali empirycznie role czterech czynników jako źródeł odrzucenia: cechy społeczne, postrzeganie przez dziecko swojego statusu społecznego, umiejscowienie kontroli w relacji do trudności w grupie rówieśniczej, kontakty dziecka z rówieśnikami spoza klasy szkolnej oraz styl opieki rodzicielskiej. 1. Cechy społeczne dziecka Spośród nich przedmiotem analiz empirycznych było współwystępowanie agresji ze statusem społecznym dziecka odrzuconego. Procedura badawcza zastosowana przez kolejnych badaczy (m.in. Rubin, Lemore i Lollis, 1990; Collesen, van Ijzendoorn, van Lieshout i Hartup, 1992) sprowadzała się do porównywania poprawy statusu społecznego dwóch grup dzieci odrzuconych: agresywnych i nieagres\" rm h. Obserwacje i pomiary zachowań ujawniły, że w ciągu jednego roku 66 procent dzieci (w wieku 5-7 łat) nieagresywnych poprawiło swój status społeczny, podczas gdy taką poprawę osiągnęło tylko 42 procent dzieci agresywnych - odrzuconych. Inne badania (Yitaro, Trembley i Gagnon, 1992) wykazały, że dzieci określane przez rówieśników jako „najbardziej skłonne do bójki", a przez nauczycieli jako „agresywne i hiperaktywne", utrzymywały status odrzucenia przez okres dwóch lat. Badania te potwierdzają tezę o współwystępowaniu odrzucenia z agresywnością i większą stabilnością odrzucenia w przypadku jego skorelowania z agresją w porównaniu z samoistnym odrzuceniem dziecka w początkowym okresie szkoły elementarnej. Tak przekonujących argumentów nie dostarczają badania weryfikujące hipotezy o znaczeniu innych cech w procesie odrzucenia rówieśniczego. Niemniej jednak badania Coie'a, Dodge'a i Kupersmidta sugerują, że w odrzuceniu istotną rolę odgrywają takie cechy, jak wygląd fizyczny, osiągnięcia szkolne i nierespektowanie przez dziecko norm obowiązują- KRYTERIA, MECHANIZMY I KONSEKWENCJE ODRZUCENIA DZIECKA... cych w grupie. Można zatem wnioskować, że „społeczna widownia", jaką w tym przypadku jest grupa rówieśnicza, w selekcjonowaniu „kandydatów" do odrzucenia w pierwszym rzędzie uwzględnia te cechy, gdyż właśnie one mają szczególne znaczenie dla spoistości i funkcjonowania grupy.
|
WÄ…tki
|