r 'a Niekt�rzy, np: Itkonen (1974), twierd2�, �e j�zykoznawstwo (jak w og�le nauki spo�eczne) jest nie tyle empiryczne, ile hermeneutyczne, poniewa� ma na celu tylko...

precyzowanie i systematyzowanie czego�, co jest ju� intuicyjnie znane. Jest to jednak wci�� jeszcze pogl�d mniejszo�ci badaczy.
i4 Terminu dopuszczalno�� czyli akceptowalno�� u�ywa� pierwotnie w tym znaczeniu Chomsky (por. 1957, 13). P�niej (1965, 11) sens tego terminu w jego pracach uleg� pewnej zmianie. Nowe om�wienie poj�cia dopuszczalno�ci przynosi A1 (1975).
mo�liwe, przynajmniej w znacznej wi�kszo�ci wypadk�w, rozpoznawanie wypowiedzi jako okaz�w jednego typu na podstawie ich to�samo�ci funkcjonalnej jako reakcji na ten sam bodziec (co wymaga uprzedniego i niezale�nego zgrupowania bod�c�w jako okaz�w okre�lonych typ�w). Opisuj�c okre�lony j�zyk ,(np. angielski), lingwista konstruuje tak zwany w nauce model - i to nie model rzeczywistego zachowania j�zykowego, lecz model przejawiaj�cych si� w tym zachowaniu- prawid�owo�ci (�ci�lej m�wi�c - model tej cz�ci zachowania j�zykowego, kt�r� j�zykoznawca uznaje ze wzgl�d�w metodologicznych za przedmiot j�zykoznawstwa): model . systemu j�zykowego. Kiedy powiadamy, �e kto� m�wi lub umie m�wi� po angielsku, mamy na my�li to, �e ten kto� opanowa� zasady rz�dz�ce takim sposobem zachowania j�zykowego, kt�ry nazywamy w spos�b przedteoretyczny m�wieniem po angielsku. �eby u�y� s��w Ch�mskiego {1965), ten kto� posiad� pewn� umiej�tno�� (kompetencj�Jcompetence), czego wynikiem i przejawem jest jego okre�lone dzia�anie (performancja/performance) *. Prosz� zauwa�y�, �e odr�niamy tutaj ukryty system j�zykowy od jego modelu konstruowanego przez j�zykoznawc�
Trzeba- teraz powiedzie� kilka s��w o relacji mi�dzy wypowiedziami a. zdaniami. Wyrazu zdanie, podobnie jak wyrazu wyraz, u�ywamy w potocznych, nienaukowych wypowiedziach o j�zyku; w odniesieniu do j�zyka pisanego o tym, co jest zdaniem, poucza mniej wi�cej wystarczaj�co interpunkcja i u�ycie du�ych liter. W tradycyjnych gramatykach powtarza si� twierdzenie, �e w potocznej rozmowie wypowiedzi s� najcz�ciej tak czy inaczej niekompletne graihatycznie lub eliptycznie. Za��my, �e znaczenie wyra�enia zdanie ca�kowite (jako przeciwie�stwa wyra�enia zdanie niekompletne) jest w odniesieniu do j�zyka pisanego stosunkowo jasne; i �e wyra�enie to da si� zastosowa� w tym samym zasadniczo znaczeniu tak�e. do j�zyka m�wionego. W dalszej cz�ci ksi��ki (3.1) zajmiemy si� rol�, jak� w wypowiedziach m�wionych odgrywa akcent i intonacja.
Mo�emy teraz odr�ni� zdanie rozumiane jako co�, co mo�na wypowiedzie� (czyli jako element -zachowania j�zykowego lub jego wytw�r) vd zdania jako abstrakcyjnej, teoretycznej jednostki, wchodz�cej w sk�ad
" Rozr�nienia tego nie przestrzega Chomsky, kt�ry rozmy�lnie u�ywa terminu ,gramatyka (w sensie bardzo og�lnym, por. 10.1), w spos�b konsekwentnie niejednoznaczny, w odniesieniu zar�wno do umiej�tno�ci j�zykowej u�ytkownika j�zyka ojczystego, jak i do modelu tej umiej�tno�ci, konstruowanego przez lingwist� (por. Chomsky 965, 25).
2 r
skonstruowanego przez lingwist� modelu systemu j�zykowego. Tam, gdzie potrzebne b�dzie terminologiczne rozr�nienie tych dwu znacze�, b�dziemy m�wili o zdaniu tekstowym * w pierwszym znaczeniu, a o zdaniu systemowym * w drugim. Zgodnie ze zwyczajem upowszechniaj�cym si� obecnie w j�zykoznawstwie wszelki ci�g�y zbi�r kolejnych zachowa� j�zykowych lub ich wytwor�w b�dziemy nazywa� tekstem * bez wzgl�du na to, czy jest on m�wiony, czy pisany, i czy jest rozmow�, czy monologiem. Kilka zda� tekstowych mo�na oczywi�cie uzna� za okazy jednego typu: ka�de bowiem takie zdanie jest albo wypowiedzi� (pisan� lub m�wion�), albo cz�ci� wypowiedzi. Zdania tekstowe bywaj� (w om�wionym wy�ej znaczeniu) ca�kowite lub niekompletne.
Stosunek zda� tekstowych (zw�aszcza w mowie swobodnej lub niedba�ej) do zda� systemowych bywa bardzo skomplikowany; jest on tematem wielu teoretycznych spor�w mi�dzy j�zykoznawcami. Wr�cimy do tej sprawy w jednym z nast�pnych punkt�w (14.6). Na razie przyjmiemy upraszczaj�ce za�o�enie, w my�l kt�rego zdanie systemowe jest ci�giem wyraz�w odpowiadaj�cym jednoznacznie, i to tak�e pod wzgl�dem kolejno�ci, temu, co u�ytkownik j�zyka uzna�by intuicyjnie za kompletne gramatycznie zdanie tekstowe.
Id�c za wnioskiem Bar-Hillela (1970, 365), b�dziemy stale odr�nia� rzeczowniki oznajmienie, pytanie, rozkaz itd. od przymiotnik�w oznajmiaj�cy; pytaj�cy, rozkazuj�cy itd. Termin�w rzeczownikowych b�dziemy u�ywali w odniesieniu do wypowiedzi (akt�w lub sygna��w), a przymiotnik�w - w odniesieniu do zda� systemowych i do zda� tekstowych �ci�le im odpowiadaj�cych pod wzgl�dem struktury gramatycznej. Charakterystyczn� funkcj� (u�yciem) zdania oznajmiaj�cego jest oznajmianie (czyli informowanie kogo� o czym�), zdania pytaj�cego - zapytywanie, a zdania rozkazuj�cego - rozkazywanie (lub pro�ba). Ale mo�na te� pyta� za pomoc� zda� oznajmiaj�cych, rozkazywa� za pomoc� pytaj�cych itd. Musimy wi�c odr�nia� gramatyczn� struktur� zdania od jako�ci aktu dokonywanego przez jego wym�wienie w konkretnej sytuacji lub w okre�lonym typie sytuacji.