* Pr�b� rozwini�cia tej koncepcji w empirycznym zastosowaniu zawieraj:} studia: K-oskow-ska Wzory i modele w socjologicznych badaniach rodziny (1962) oraz rozdzial...

cc�eczne a kultura masowa z pracy Z historii i socjologii kultury (1969).
Aksjologiczne kryterium kultury symbolicznej
115
Dla unikni�cia zbytnich komplikacji trzeba tu pomin�� problemy wynikaj�ce ze stwierdzenia, �e warto�ci godne po��dania (uznawane) mog� by� przyjmowane implicite i manifestowane w spos�b niewerbalny. Kluckhohn uznaje w ka�dym razie, �e jako cz�� symbolicznego systemu maj� one zawsze form� semiotyczn�.
Analogiczne stanowisko wyra�a Morris w okre�leniu warto�ci konceptualnych (conceived). S� to w�a�nie warto�ci u�wiadomione i wyra�one w spos�b symboliczny. Morris podobnie jak Kluckhohn podkre�la, �e funkcj� tych warto�ci - i warto�ci w og�le - jest okre�lenie i realizowanie preferencji.
W kolumnie typologii warto�ci Morrisa na przedstawionej tabeli brak jednak kategorii odpowiadaj�cej drugiemu typowi Kluckhohna i Ossowskiego. Uzupe�nienie tej kategorii mog�oby by� w tym przypadku niew�a�ciwe, niezgodne z charakterem Morrisowskiej koncepcji maj�cej behawiorystyczne podstawy, jakkolwiek dalekiej od skrajnego behawioryzmu. Wed�ug Kluckhohna natomiast, w rozumieniu warto�ci nale�y wyra�nie rozr�ni� to, co uwa�a si� za godne po��dania (desirable), od tego, co faktycznie po��dane (desired), poniewa� te dwie kategorie mog� by� rozbie�ne w pewnych wypadkach.
Rozr�nieniu i stosunkowi tych dw�ch kategorii warto�ci szczeg�lnie wiele uwagi po�wi�ca Stanis�aw Ossowski (2000). Pierwotne i podstawowe jego rozumienie warto�ci odnosi si� do warto�ci odczuwanych. Za definicj� tego poj�cia w uwik�aniu mo�na uzna� nast�puj�ce zdanie: �Post�powaniem naszym kieruj� wyobra�enia przedmiot�w lub stan�w rzeczy, kt�re s� przez nas odczuwane jako warto�ci dodatnie lub ujemne, tzn. s� dla nas atrakcyjne lub repulsywne" (Kluckhohn, 1951, s. 395).
W bardzo podobny spos�b Talcott Parsons okre�la kateksj�. I on r�wnie� podkre�la jej charakter motywacyjny i jej mechanizmy popychaj�ce - propulsywne lub odpychaj�ce - repulsywne. Terminologia Ossowskiego nie nawi�zuje do psychoanalizy, jak terminologia Parsonsa, ale jest tak�e wyra�nie psychologiczna. U�ywa on poj��: uczucia, prze�ycia psychiczne, pami��, wyobra�nia, postawy, emocjonalne napi�cia itp. Stoj�c na stanowisku relacjonalnego charakteru warto�ci niepodobna, oczywi�cie, pomin�� roli psychicznego czynnika w ich konstytuowaniu, zar�wno zreszt� jak motywacyjnego charakteru funkcji warto�ci. W socjologicznym uj�ciu warto�ci aspekt psychologiczny oznacza zawsze w istocie ich psychospo�eczny charakter. Tym stanowisko socjologiczne r�ni si� od indywidualistycznego subiektywizmu teorii filozoficznych. Tak�e w dokonanej analizie warto�ci zak�ada Ossowski psychospo�eczne �r�d�a zar�wno w stosunku do warto�ci odczuwanych, jak uznawanych. Wnikliwie przedstawiaj�c r�norodne warianty mo�liwego konfliktu obu tych kategorii wskazuje przy tym, w jaki spos�b mog� one wynika� z dzia�ania odmiennych, ale nak�adaj�cych si� na siebie, zr�nicowanych pod wzgl�dem czasu i �rodowiska wp�yw�w spo�ecznych.
Warto�ci uznawane odpowiadaj� bardzo �ci�le pod wzgl�dem zakresu Kluck-hohnowskim warto�ciom godnym po��dania. Jedne i drugie musz� te� by� skonceptualizowane w jakich� semiotycznych formach, zgodnie z terminem Morrisa.
116
Socjologia kultury
Mi�dzy stanowiskiem Ossowskiego a Kluckhohna zachodzi jednak wyra�na r�nica. Gdy bowiem dla drugiego z tych autor�w warto�ciami par excellence s� warto�ci godne po��dania, analiza Ossowskiego co najmniej implikuje, je�li nie prowadzi do stwierdzenia najwy�szej istotno�ci i autentyczno�ci warto�ci odczuwanych. Dzieje si� tak, mimo �e zgodnie z empirycznymi przyk�adami rola warto�ci uznawanych jako zasad realizowanych w faktycznym wyborze sposob�w dzia�ania jest nie mniej wyra�nie stwierdzona, jak rola warto�ci odczuwanych.
Przewag� warto�ci uznawanych nad odczuwanymi jako motyw�w dzia�ania w przypadkach konfliktu obu kategorii warto�ci t�umaczy jednak Ossowski faktem powi�zania tych pierwszych z jak�� inn� postaci� odczuwanych warto�ci, kt�re pe�ni� rol� bezpo�redniego motywu. Tylko warto�ci odczuwane mog� te� podlega� instynktywizacji, tj. procesowi tak silnego przyswojenia, internalizacji, �e si�a i spontaniczno�� ich dzia�ania przypomina mechanizm instynktu, mimo ich niew�tpliwie zewn�trznego w stosunku do osobnika spo�eczno-kulturalnego �r�d�a i charakteru pochodnego od norm spo�ecznych.
Odwo�uj�c si� do terminologii Parsonsa mo�na okre�li� rol� warto�ci odczuwanych jako funkcj� katektyczn� w motywacyjnej orientacji dzia�ania. Wyodr�bnienie takiego typu warto�ci i przyznanie mu tak zasadniczej roli nasuwa jednak komplikacje metodologiczne i problemy teoretyczne. Parsons nie mia� potrzeby sformu�owania ich w spos�b wyra�ny ze wzgl�du na czysto teoretyczny charakter swoich rozwa�a�. Dostrzega� je natomiast Ossowski �wiadomy konsekwencji zastosowania teoretycznych koncepcji w empirycznych badaniach. A nawet nale�y stwierdzi�, �e to w�a�nie praktyczne problemy empirycznych H.idii� i wnioski wynikaj�ce z obserwacji rzeczywisto�ci spo�ecznej sk�oni�y Ossowskiego do wyra�nego rozr�nienia warto�ci odczuwanych, uznawanych i realizowanych i do wskazania ich mo�liwej rozbie�no�ci.