Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
100 - ok. 147 (178?),
gr. astronom, matematyk, geograf. Jeden z najwybitniejszych uczonych staro¿ytnoœci. ¯y³ w Aleksandrii. - Najwiêcej s³awy przysporzy³y P. dzie³a astronomiczne, wœród nich przede wszyst- kim Mathematike syntaksis (System matematyczny) w 13 ks., nazywana póŸniej Megale syntaksis lub Megiste syntaksis (Wiel- Ptolemaios 396 ki system), z czego w jêzyku arabskim powsta³o (przez dodanie rodzajników Al) tytu³ Almapest, pod którym dzie³o P. jest po- wszechnie znane. W Almageœcie P. korzystaj¹c z prac swoich poprzedników (g³ównie -^-Hipparcha z Nikai i -"-Apolloniosa z Perge) nie tylko zebra³ ca³¹ wiedzê astronomiczn¹ staro¿yt- noœci, któr¹ wzbogaci³ w³asnymi obserwacjami (poczynionymi w l. 127-141), lecz da³ te¿ pierwszy systematyczny wyk³ad astro- nomii matematycznej. Ksiêgi I i II przedstawiaj¹ system geo- centryczny, ks. IV-VI zawieraj¹ teoriê Ksiê¿yca, ks. VII-VIII omawiaj¹ gwiazdy sta³e, pozosta³e ksiêgi poœwiêcone s¹ teorii ruchu planet. To najwiêksze dzie³o P. komentowali: -"-Pappos, -"-Theon, ->-Hypatia, ->-Proklos. Wczeœnie t³umaczone na je¿. arabski (pierwszy przek³ad z VIII/IX w.), w tej szacie jêzyko- wej dotar³o do Europy œredniowiecznej, gdzie - wielokrotnie t³umaczone na ³acinê - stanowi³o podstawê astronomii a¿ do czasów Kopernika. Teoriê planet rozbudowa³ P. jeszcze w póŸ- niejszej pracy Hypotheseis ton planomenon (Hipotezy planet), zachowanej tylko czêœciowo w przek³adzie arabskim. Na uwagê zas³uguje tak¿e tzw. Inskrypcja z Kanobos, napis umieszczony przez P. w 147-148 na p³ycie kamiennej w Kanobos podaj¹cy pozycje planet i inne dotycz¹ce ich dane. Nie mniejsz¹ popular- noœci¹ ni¿ Almagest cieszy³o siê przez d³ugie wieki wielkie astrologiczne dzie³o P. TetrabŸblos (Czworoksi¹g), systematyzu- j¹ce wszelkie dane i teorie o wp³ywie planet i gwiazd na ¿ycie ludzi oraz wszelkie wydarzenia na Ziemi. Doczeka³o siê licznych komentarzy (m.in. -"-Porfiriusza, -"-Proklosa) i przek³adów, tak¿e na je¿. nowo¿ytne. Wœród innych dzie³ P. niema³e znaczenie mia³y tak¿e jego prace z zakresu teorii muzyki, optyki i geo- grafii. Muzyk¹ zaj¹³ siê w dziele Harmonika (Harmonika) bê- d¹cym jednym z podstawowych Ÿróde³ do historii gr. teorii muzyki. Nale¿a³o ono, podobnie jak Almagest i Tetrabtbios, do najpopularniejszych dzie³ P. Komentowa³ je Porfiriusz, korzy- stali zaœ z niego ->-Boecjusz, -"-Makrobiusz i in. T³umaczone by³o na je¿. arabski i ³ac. Pismo Optike pragmatêia (Optyka) w 5 ks., zachowane czêœciowo tylko w ³ac. t³umaczeniu z arab- skiego przek³adu, mówi o widzeniu i z³udzeniach wzrokowych, a tak¿e o prawach odbicia œwiat³a; za³amania w wodzie. P. wykorzystuje tu wyniki ->Archimedesa i ->-Herona, ale problem za³amania œwiat³a opracowuje w du¿ym stopniu na nowo. W swym g³ównym dziele geograficznym Geographike hyphege- sis (Geografia) w 8 ks. traktuje tê dyscyplinê jako naukê przed- stawiania Ziemi za pomoc¹ rysunku (tak brzmia³by najbli¿szy l dos³ownoœci przek³ad tytu³u), opart¹ na podstawach astrono- micznych i matematycznych. By u³atwiæ sporz¹dzenie map, ze- stawi³ P. tabele szerokoœci i d³ugoœci geograficznej ok. 8100 najbardziej znanych miejscowoœci, gór i rzek. Opisa³ dok³adniej ni¿ poprzednicy Brytaniê i kraje na pd. od Ba³tyku. Wspomnia³ te¿ P. o dzisiejszych ziemiach polskich, wymieniaj¹c Kalisiê. Dzie³o to jest najwiêkszym osi¹gniêciem geografii antycznej, podsumowaniem dorobku poprzedników. Opiera³ siê P. na -*-Eratostenesie, ->-Hipparchu, ->-Posejdoniosie, ->Strabonie, | a przede wszystkim na Marinosie z Tyru (gr. geograf z I/II w.). Traktat geograficzny P. by³ przez 14 stuleci nie tylko podsta- wowym podrêcznikiem geografii, ale i Ÿród³em rozwoju nowo- 397 Pythagoras ¿ytnej kartografii. Pisa³ P. w koing naukowej w sposób zrozu- mia³y i jasny. T.R. PTOLEMAIOS syn Lagosa -^ARRIANOS PTOLEMAIOS -i-GNOSTYCY PUBLILIUS SYRUS, poi. Publiliusz Syrus, I w. p.n.e., mimo- graf rz., niewolnik syryjski z Antiochii, wyzwolony w Rzymie, bardzo popularny autor ->-mimow literackich, a równoczeœnie i aktor. Zachowa³y siê z nich tylko fragmenty oraz dwa tytu³y: Potatores (Pijacy) lub Putatores (Drwale) i Mirmido (Mir- n-ridoñczyk) lub MurmŸdo (Zrzêda). Pod imieniem P.S. zosta³ te¿ przekazany zbiór sentencji moralnych: Publilii Sententiae (Sentencje Publiusza), sporz¹dzony ju¿ w I w. n.e., a zawiera- j¹cy maksymy ¿yciowe równie¿ i innych pisarzy. K.MŸ. PYRRON, tac. Pyrrho, z Elidy, ok. 375-285 p.n.e., filozof gr. Twórca kierunku zw. sceptycyzmem. By³ uczniem Brysona, prawdopodobnie Brysona z Heraklei, filozofa z dialektycznej szko³y elijskiej, za³o¿onej przez Fedona, ucznia --*-Platona. Po- tem zosta³ uczniem demokrytejczyka (->-Demokritos) Anaksar- chosa, z którym bra³ udzia³ w wyprawie Aleksandra W. do Indii. G³oszona przez Anaksarchosa obojêtnoœæ wobec doznañ wywar³a du¿y wp³yw na P., zw³aszcza ¿e znalaz³a potwierdzenie w praktykach perskich magów i hinduskich ascetów, z którymi siê zetkn¹³ na Wschodzie. Has³o "obojêtnoœci" wysun¹³ póŸniej P. jako cel najwy¿szy, podbudowuj¹c i uzupe³niaj¹c naukê Ana- ksarchosa. Po powrocie do Grecji za³o¿y³ w Elidzie szko³ê filo- zoficzn¹. ¯y³ otoczony wielkim szacunkiem wspó³obywateli, któ- rzy nadali mu godnoœæ arcykap³ana i aby go uczciæ, zwolnili filozofów od wszelkich danin. Po jego œmierci wystawili mu pomnik w Elidzie i w pobliskiej miejscowoœci Petra. - P. nie zostawi³ ¿adnych dzie³ filozoficznych. Podobnie jak -^-Sokrates uczy³ tylko ustnie, a treœæ jego nauki przekazali nam uczniowie, g³ównie ->-Timon z Tlius i ->-Sekstus Empirikus. P. stawia³ so- bie 3 zasadnicze pytania: l) jakie s¹ w³asnoœci rzeczy? 2) jak mamy siê wobec nich zachowywaæ? i 3) jakie s¹ nastêpstwa naszego wobec nich zachowania? I odpowiada³: l) nie wiemy, jakie s¹ w³asnoœci rzeczy, 2) wobec tego musimy powstrzymaæ siê od s¹dów o nich, 3) to powstrzymanie siê da nam spokój i szczêœcie (ataraksia). Siedzib¹ sceptycyzmu sta³a siê póŸniej platoñska Akademia (od -"-Arkesilaosa do -"-Filona z Laryssy). Uleg³ on tu pewnym modyfikacjom; do pierwotnego pyrronizmu wróci³ dopiero ->Ajnesidemos z Knossos. M.P. PYTHAGORAS, poi. Pitagoras, VI w. p.n.e., filozof i matematyk gr. Urodzi³ siê na wyspie Samos, któr¹ opuœci³ - byæ mo¿e - uciekaj¹c przed rz¹dami tyrana Polikratesa. Uda³ siê wówczas do Italii, gdzie osiad³ w Krotonie ok. 530. Za³o¿y³ tam pierwsz¹ filozoficzn¹ szko³ê gr., która stanowi³a jednoczeœnie oœrodek re- ligijny. Dostêp do niej mia³y równie¿ kobiety. Cz³onkowie szko- ³y zwi¹zani byli wêz³ami œcis³ej wspólnoty materialnej i ducho-
|
WÄ…tki
|