Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
W świetle przyjętych przez nas zasad czyn w całości będzie taki, jaki jest jego cel, a więc dobry albo zły. Cel spełnia tu właściwą sobie rolę równą tej, która w akcie prostym stanowi domenę przedmiotu: określa gatunkową wartość moralną aktu. W tym znaczeniu etyka chrześcijańska przyjmuje zasadę: cel (dobry) uświęca środki (obojętne), przy czym z równą słusznością można powiedzieć, że cel (zły) deprawuje środki (obojętne). A zatem spacer odbyty w celu nabycia sił do dalszej pracy staje się dzięki dobremu celowi aktem rozumnie pojętej pracowitości, natomiast ten sam spacer odbyty w celu uchylenia się od pracy nabiera na skutek złego celu cech moralnego zła lenistwa.
II. Zagadnienie moralnej specyfikacji aktu złożonego 193 c) Trzeci wariant uwzględnia taki układ działania, w którym środek mający przedmiot dobry zostaje skierowany do osiągnięcia celu złego. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia uzależnia tradycyjna etyka chrześcijańska od faktu, czy cel zły jest wyłącznym motywem działania podmiotu, czy też tylko współmotywem wpływającym na podmiot równocześnie z innym, dobrym. W pierwszym przypadku, według powszechnie przyjętego zdania, akt w całości staje się moralnie zły, przy czym stopień jego złości idzie w parze z wielkością zła zamierzonego celu, np. udzielenie zasiłku pieniężnego podwładnemu przez przełożonego celem skłonienia go do milczenia o swoich nadużyciach albo udzielenie wsparcia ubogiemu wyłącznie z pobudek próżności. W uzasadnieniu tej opinii przytacza się adagium: bonum ex integra cuasa, malum ex quolibet defectu. W drugim przypadku przyjmuje się, że akt staje się moralnie zły, gdy zamierzony cel zawiera w sobie jakieś duże zło, w przeciwnym razie traci na swej dobroci moralnej, ale się jej zupełnie nie pozbywa. Jak się zdaje, omówione opinie wymagają dokładniejszego uściślenia, zgodnie z przyjętym przez nas rozwiązaniem zagadnienia moralnej specyfikacji aktu złożonego. W założeniu, że środek został skierowany do celu złego, akt całościowo rozpatrywany przedstawia działanie moralnie złe odpowiednio do zła tkwiącego w obranym celu. Jednakowoż moralna autonomia środków sprawia, że zło odnoszące się do całości aktu nie niweczy jednak elementów dobra zawartych w przedmiocie środka, nawet gdyby w działaniu podmiotu wystąpiły inne moralnie niewłaściwe motywy, np. udzielenie przez przełożonego pomocy materialnej podwładnemu w celach skłonienia go do milczenia o własnych nadużyciach przy równoczesnym przeżywaniu względem niego uczuć lekceważenia czy niechęci. Natomiast drugą sytuację rozpatrywaną przez etykę tradycyjną należy uznać za nierealną. Ewentualny cel dobry, występujący jako „współmotyw" równocześnie z celem złym, może być bowiem tylko albo rzeczywistym motywem, albo rzeczywistym celem. W pierwszym przypadku stanowi czynnik uprzedzający zamierzenie celu złego i z tego tytułu przynależy do kategorii okoliczności któregoś z aktów prostych, wchodzących w skład aktu złożonego o celu złym. W drugim założeniu stanowi znowu odrębny cel, który wysuwa się na czoło przed celem złym. Wtedy tworzy się sytuacja przyporządkowania środka dobrego do drugiego środka złego, przyporządkowanego z kolei ostatecznie do celu dobrego. W tej wszakże postaci wariant ten wchodzi w zakres wariantu czwartego. d) Czwarty i ostatni wariant jest najbardziej istotny. Bierze się w nim pod uwagę sytuację, kiedy akt z przedmiotu zły zostaje spełniony dla osiągnięcia celu dobrego. Etyka chrześcijańska od początku stoi zawsze na stanowisku, że tego rodzaju działanie jest niedopuszczalne. Decydującą rolę odgrywa tu zasada, w myśl której nie należy czynić zła, aby wyniknęło stąd dobro (non sunt facienda mała, ut eueniant bona). Nie usprawiedliwia więc mordercy fakt, że dopuścił się tego czynu dla osiągnięcia jakiegoś dobra ogólnego. W grę wchodzi oczywiście zło moralne, a nie fizyczne, Zarys etyki ogólnej...13 194 AKSJOLOGIA ETYCZNA CZYLI NAUKA,.. etycznie obojętne, gdyż takie w określonych sytuacjach może być dopuszczalne (np. operacja chirurgiczna).
|
WÄ…tki
|