1917) i jest przedrukiem równie dosłownym jak nudnym Eneyklopaedia Britannica z 1902 r...

Zdarzyło się to jakieś
pięć
lat
temu.
Bioy
Casares,
który
owego
wieczoru
jadł
ze mną kolację, mówił o moim pomyśle powieści w pierw-
szej
osobie,
w
której
narrator,
opuszczajÄ…c
lub
deformu-
jÄ…c
pewne
fakty,
popadłby
w
liczne
sprzeczności:
pozwoli-
Å‚yby
one
niektórym
czytelnikom
—
bardzo
niewielu
czy-
telnikom
•—
na
odgadnięcie
okrutnej
czy
banalnej
rzeczy-
wistości.
Z
odległej
głębi
korytarza
śledziło
nas
lustro.
Odkryliśmy
(późną
nocÄ…
odkrycie
takie
jest
nieuniknione),
że
lustra
majÄ…
w
sobie
coÅ›
monstrualnego.
Bioy
Casares
przypomniał
wówczas,
że
jeden
z
herezjarchów
UÄ…baru
uważał, iż lustra i kopulacja są wstrętne, jako że pomna-
żają
ilość
ludzi.
Zapytany
o
pochodzenie
tej
zaskakujÄ…cej
opinii
odpowiedział,
że
The
Anglo-American
Cyclopaedia
zamieszcza ją w artykule o Uąbarze. W willi (którą wy-
najmowaliśmy
wraz
z
umeblowaniem)
znajdował
siÄ™
eg-
zemplarz
tego
dzieła.
Na
ostatnich
stronach
tomu
XLVI
znaleźliśmy
artykuł
o
Uppsali;
na
pierwszych
tomu
XLVII
artykuł
Ural-Altaic
Languages,
natomiast
ani
jednego
sło-
wa
na
temat
UÄ…baru.
Bioy,
zdziwiony,
sprawdził
tomy
indeksu; próbował na próżno wszystkich możliwych gra
8

fii:
Ukbar,
Ucbar,
Ooqbar,
Oukbahr...
Zanim
odszedł,
po-
wiedział,
że
chodziło
o
region
Iraku
czy
Azji
Mniejszej.
WyznajÄ™,
że
przyjÄ…Å‚em
to
wyjaśnienie
z
pewnym
zakłopo-
taniem.
Doszedłem
do
wniosku,
że
ten
nie
wzmiankowa-
ny
kraj,
ten
anonimowy
herezjarcha,
był
fikcjÄ…
zaimpro-
wizowanÄ…
przez
skromność
Bioya,
aby
uzasadnić
pewne
zdanie.
Poszukiwania,
w
rezultacie
jałowe,
w
jednym
z
atlasów
Justusa
Perthesa,
utwierdziły
mnie
w
tej
wÄ…t-
pliwości.
Następnego
dnia
Bioy
zatelefonował
do
mnie
z
Buenos
Aires. Powiedział, że ma przed oczyma artykuł o Uqbarze,
w
XLVI
tomie
encyklopedii.
Imienia
herezjarchy
nie
było,
ale była wzmianka o jego doktrynie, i to w słowach pra-
wie identycznych z tymi, które zacytował, o ile nie słab-
szych — być może — pod wzglÄ™dem literackim. Bioy zacy-
tował
z
pamięci:
Copulation
and
mirrors
are
abominable.
Tekst
encyklopedi
mówił:
„Dla
jednego
z
tych
gnostyków
wszechświat
widzialny
jest
złudzeniem
lub
—
ściślej
â– —
sofizmatem;
lustra
i
ojcostwo
sÄ…
obrzydliwe
(mirrors
and
fatherhood
are
abominable),
gdyż
zwielokrotniajÄ…
go
i
po-
większają."
Powiedziałem
mu,
zgodnie
z
prawdÄ…,
że
chęt-
nie
zobaczyłbym
ten
artykuł.
Kilka
dni
później
przyniósł
mi
go.
Zdziwiło
mnie
to,
gdyż
skrupulatne
indeksy
kar-
tograficzne
Erdkunde
Rittera
całkowicie
pomijajÄ…
milcze-
niem istnienie TJqbaru.
Wolumen
przyniesiony
przez
Bioya
był
rzeczywiście
XLVI-tym
z
Anglo-American
Cyclopaedia.
Informacja
al-
fabetyczna
na
pierwszej
stronie
i
na
grzbiecie
była
taka
sama jak w naszym egzemplarzu (Tor — Ups), ale wolu-
men, zamiast 917, posiadał 921 stronic. Te cztery dodatko-
we
stronice
zawierały
artykuł
o
Uqbarze:
nie
przewidzia-
ny
(jak
czytelnik
z
pewnością
zauważył)
informacjÄ…
alfa-
betycznÄ…
o
zawartości.
Stwierdziliśmy
później,
że
między
dwoma
tomami
nie
było
poza
tym
żadnej
różnicy;
oba
(wspomniałem
już
o
tym,
jak
sÄ…dzÄ™)
były
przedrukiem
dziesiÄ…tej
Encyclopaedia
Britannica.
Bioy
kupił
swój
egzemplarz na jakiejÅ› licytacji.
Przeczytaliśmy
artykuł
z
pewnÄ…
uwagÄ….
Jedynym
za-
skakującym fragmentem był ustęp zacytowany przez
9

Bioya;
reszta
wydawała
siÄ™
bardzo
prawdopodobna,
bar-
dzo
zgodna
z
ogólną
tonacjÄ…
dzieła
i
(rzecz
naturalna)
nieco
nudna.
CzytajÄ…c
go
powtórnie,
odkryliśmy
pod
jego
ścisłym
stylem
zasadniczÄ…
nieokreśloność.
Z
czternastu
nazw
działu
geograficznego
rozpoznaliśmy
tylko
trzy
(Chorasan,
Armenia,
Erzerum),
wstawione
w
tekst
w
spo-
sób
dwuznaczny;
z
nazwisk
historycznych
â– —
jedno
za-
ledwie
owego
samozwańca,
Maga
Smerdysa,
który
jednak
wymieniony
był
tylko
dla
porównania.
Artykuł
zdawał
siÄ™
określać
ściśle
granice
UÄ…baru,
ale
jego
mglistymi
punktami
odniesienia
były
rzeki,
kratery
i
góry
tegoż
kraju.
Przeczytaliśmy
na
przykład,
że
granice
południo-
we
sÄ…
wyznaczone
przez
równiny
Tsa
i
Chaldun
i
deltÄ™
Axy i że wyspy tej delty obfitują w dzikie konie. Tyle
na
poczÄ…tku
strony
918.
Z
działu
historycznego
(stronica
920)
dowiedzieliśmy
siÄ™,
że
w
wyniku
prześladowań
reli-
gijnych
w
XIII
w.
ortodoksi
szukali
schronienia
na
tych
wyspach, gdzie wznoszÄ… siÄ™ dotychczas ich obeliski i gdzie
kopiÄ…c
można
nierzadko
znaleźć
ich
kamienne
lustra.
Dział
Język
i
literatura,
dość
krótki,
zawierał
jedno
tylko
godne
uwagi
miejsce,
w
którym
mówiono,
że
literatura
UÄ…baru
posiada
charakter
fantastyczny
i
że
jej
epopeje,
podobnie
jak
legendy,
nie
odnosiły
siÄ™
nigdy
do
rzeczy-
wistości,
lecz
do
dwóch
wyimaginowanych
regionów
Mlej-
nas
i
Tlon...
Bibliografia
zawierała
cztery
tomy,
których
dotychczas nie udaÅ‚o siÄ™ nam odnaleźć, choć trzeci — Si-
las Haslam, History oj the Land Called Uabar, 1874 •—
figuruje
w
katalogach
księgarni
Bernarda
Quaricha.*
Pierwszy,
Lesbare