Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Studia nad subiektywnym spostrzeganiem swojego stanu zdrowy przez jednostkę, a także badania nad osobowościowymi, środowiskowymi i społecznymi wyznacznikami sposobów spostrzegania sugerują, że posiadane przez ludzi przekonanie o stanie zdrowia nie jest jedynie odzwierciedleniem ich dobrostanu fizycznego i psychicznego, ale także czynnikiem umożliwiającym przewidywanie późniejszego stanu zdrowia. Związek ten istnieje nawet wówczas, gdy rozpoznana choroba i główne czynniki ryzyka jej wystąpienia mają swoje odzwierciedlenie w danych statystycznych (Kapłan, Camacho, 1983). To, jak spostrzeganie swego stanu zdrowia i inne procesy poznawcze wiążą się ze stanami zdrowia i choroby, pozostaje pytaniem otwartym. Podziękowanie Autorzy pragną wyrazić swoją wdzięczność Karen Matthews i Ca-mille Wortman za ich komentarze poczynione do wcześniejszej wersji tekstu. Przetłumaczyła Dorota Gawlikowska Przekład z: Health Psychology, „Ann. Rev. Psych." 1989, 40, s. 533-579. ?-?# ,.? ?-.*>?? G. WEST Poza eksperyment laboratoryjny — plany eksperymentalne oraz quasi-eksperymentalne w otoczeniu naturalnym Powstanie psychologii zdrowia oraz innych dziedzin psychologii stosowanej doprowadziło do wielu ekscytujących zmian. Dla metodologa najistotniejszą z nich jest właśnie dokonywające się zakwestionowanie podstawowych przekonań na temat związku pomiędzy badaniami podstawowymi i stosowanymi. Przekonania te, które wcześniej osiągnęły status niemalże uniwersalnych prawd, a nawet truizmów, obecnie wydają się mieć ograniczony zakres zastosowań. Uświadomienie sobie tego doprowadziło do istotnych przemian w teorii i metodologii badań stosowanych. Aby przedstawić tło dyskusji na temat niektórych z owych zmian, warto przypomnieć niektóre z niepisanych, szeroko rozpowszechnionych przekonań z lat 60-tych i prześledzić ich los w latach następnych. Przekonanie 1: Problemy zdrowia i opieki społecznej ludzi biednych i starych mogą być łagodzone poprzez finansowanie względnie prostych programów ukierunkowanych na ich rozwiązanie. Programy ?.Wspaniałego społeczeństwa" (Great Society) z lat 60-tych nie spełniły Pokładanych w nich nadziei — aczkolwiek intencje, które legły u ich podstaw były dobre. Badania nad ich skutecznością (np. Cook i in., w druku, Sechrest i in., 1979) uparcie wskazywały na trudność udowodnienia pozytywnych skutków programów społecznych w wielu dziedzi-n^h. Konkluzja o braku pozytywnego efektu stała się w istocie znalem rozpoznawczym badań oceniających programy społeczne w wielu Będzinach stosowanych. Spowodowało to, iż zaczęto doceniać trud-°sć w zaprojektowaniu i wykonaniu programu, który byłby skuteczny r°związywaniu problemów będących konsekwencją wieloletnich za- 111 niedbań oraz mających wiele rozmaitych przyczyn (np. palenie czy oty. łość; zob. Coates i in., 1981). Doprowadziło to również do podkreślę, nia znaczenia stosowania takich planów badawczych, które w maksy. malnym stopniu wykorzystują możliwości statystycznej analizy danych jak również stosują najmocniejsze wersje metod oceny skuteczności programów społecznych tak, aby przyszłe programy mogły być oparte na najrzetelniejszych ocenach ich skuteczności (Sechrest i in., 1979). Przekonanie 2: Badania podstawowych procesów psychicznych stanowią klucz dla zrozumienia kwestii związanych z badaniami stosowanymi. Zdobyta za ich pośrednictwem wiedza może (pewnego dnia) znaleźć bezpośrednie zastosowanie, tym samym pomóc wyeliminować problemy społeczne. Teorie oraz wyniki badań podstawowych dostarczają często wstępnej, ważnej perspektywy, w jakiej można zacząć pojmować złożoność problemów stosowanych. Badania podstawowe często wspomagają programy interwencyjne, które nie posiadają zbyt wielu odpowiedników w naturalnym otoczeniu. Z drugiej jednak strony, badania podstawowe często mogą więcej nam powiedzieć na temat możliwego zachowania człowieka w wyidealizowanych warunkach eksperymentalnych niż odnośnie jego prawdziwego zachowania w naturalnym otoczeniu, które jest przedmiotem badania (Henschel, 1980). Problemem jest więc, czy wyniki badań podstawowych, przeprowadzanych zazwyczaj w laboratorium albo innych w wysokim stopniu kontrolowanych warunkach, mogą być uogólniane na konkretny, specyficzny problem dziedziny stosowanej. Analizy zakresu możliwości uogólniania wyników badania, jego trafności zewnętrznej stały się niestety szalenie złożone oraz wielowymiarowe (zob. dyskusja poniżej oraz Cronbach, 1982). Rozważania te doprowadziły do mocniejszego podkreślenia znaczenia testowania wyników badań w naturalnym otoczeniu w celu określenia warunków wstępnych oraz zakresu stosowania zarówno podstawowych teorii, jak i faktów empirycznych (Sloan, West, w przygotowaniu). Przekonanie 3: Metoda eksperymentu laboratoryjnego stanowi najlepszy sposób szukania odpowiedzi na niemal wszystkie pytania psychologiczne. Eksperyment laboratoryjny często dostarcza wspaniałych środków które pozwalają na pełną kontrolę przedmiotu badania oraz zapewniają trafność wnioskowania o zależnościach przyczynowo-skutkowych. Jed' 112
|
WÄ…tki
|