Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
INTERAKCJA MIĘDZY RECEPTORAMI ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH Substancje psychoaktywne w różny sposób oddzia- łują na układ neuroprzekaźników. Jednym z zasad- niczych sposobów wywoływania określonego efek- tu jest naśladowanie przez te substancje działania neuroprzekaźników i wchodzenie w reakcje z ich receptorami. Receptory to złożone cząsteczki prote- in wtopione w błony neuronów. Zwykle pomagają one przenosić informacje poprzez rozpoznawanie pasującego do nich przekaźnika, co przypomina do- pasowywanie klucza do zamka (zob. rozdział 4). Cząsteczka neuroprzekaźnika uaktywnia receptor i wywołuje reakcje biologiczną, pobudzając albo ha- mując aktywność neuronu. Neuroprzekaźnik musi być zbudowany z takich elementów jak aminokwasy. Następnie magazyno- wany jest w komorach znajdujących się w zakoń- czeniach nerwowych. Kiedy neuron ulega pobudze- niu, wypuszcza neuroprzekaźniki w przestrzeń sy- naptyczną, gdzie mogą one oddziaływać na recep- tory neuronu postsynaptycznego. Po spełnieniu tego zadania neuroprzekaźnik jest usuwany z przestrzeni synaptycznej na dwa sposoby: przez ponowny wy- chwyt, który polega na tym, że jego cząsteczka zo- staje ponownie wchłonięta przez zakończenie neu- ronu, lub przez dezaktywację, która polega na roz- łożeniu neuroprzekaźnika przez enzymy. Substancje psychoaktywne wpływają na gospodarkę chemiczną i aktywność mózgu (zob. rycina 14-2), chociaż róż- ne substancje wywołują różne skutki. Jednym ze sposobów wpływania na działanie neuroprzekaźni- ków jest zakłócenie ich syntezy lub produkcji w ko- mórkach nerwowych. Substancja może również za- kłócać proces wypuszczania neuroprzekaźników do przestrzeni synaptycznej lub blokować receptory neuronów postsynaptycznych. Wiele substancji za- burza mechanizmy powtórnego wychwytu lub pro- ces rozpadu. Na przykład, mogą blokować receptor presynaptyczny, doprowadzając do tego, że w prze- strzeni synaptycznej znajdować się będzie nadmiar danego neuroprzekaźnika. Inne mogą hamować działanie enzymów, które są odpowiedzialne za usu- wanie nadmiaru neuroprzekaźników. Tak czy ina- czej, efektem końcowym jest „nadmierne pobudze- nie" systemu neuroprzekaźników. NEUROADAPTACJA: TOLERANCJA I UZALEŻNIENIE FIZYCZNE Pojęcie neuroadaptacji odnosi się do skomplikowa- nych zmian biologicznych, które zachodzą w mózgu pod wpływem wielokrotnego lub chronicznego działania substancji psychoaktywnej (Crabbe, Belk- nap, Buck, 1994; Self, Nestler, 1998). Już w samej definicji substancji farmakologicznie czynnych za- warta jest informacja na temat zmian w neuroche- micznym środowisku mózgu; działanie substancji powoduje specyficzny efekt (np. wzrost poziomu szczególnego neuroprzekaźnika). Jednak wielokrot- ne jej aplikowanie sprawia, że organizm i mózg przystosowuje się do obecności tej substancji. Dzię- ki homeostazie lub mechanizmom „autokorekcyj- nym" układ nerwowy próbuje kompensować działa- nie substancji. Tolerancja stanowi jedną z form adaptacji. Termin ten odnosi się do stanu osłabienia reakcji w wyniku wcześniejszego wielokrotnego poddawania się działaniu określonej substancji. W związku z tym za każdym razem, by osiągnąć określony efekt, potrzeba większej ilości substancji. W porównaniu z niedoświadczonymi konsumentami alkoholu ci, którzy spożywają go regularnie, często wykazują wyższy stopień tolerancji, co widać w ich zachowaniu. Tolerancji może towarzyszyć również (choć nie- koniecznie) fizyczne uzależnienie. Charakteryzuje 626 ROZDZIAŁ 14 Rycina 14-2 SYNAPTYCZNE OBSZARY DZIAŁANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH Środki psychoaktywne mogą spowodować wyciek neuroprzekaźników z pęcherzyków (A); wypchnąć neuroprzekaźniki z pęcherzyków synaptycznych (B); zablokować uwalnianie neuroprzekaźników do przestrzeni synaptycznej (C); zahamować enzymy syntetyzujące neuroprzekaźniki (D); zablokować powtórny wychwyt neuroprzekaźników (E); zablokować enzymy rozkładające neuroprzekaźniki (F); zaślepić receptory postsynaptyczne i albo naśladować, albo blokować działanie neuroprzekaźników (G). Źródło: Snyder, 1986, s. 15. Neuron presynaptyczny Impuls nerwowy Enzym syntetyzujący Synapsa • Neuron postsynaptyczny Obszar i receptorów J się ono potrzebą substancji, by móc normalnie funk- cjonować, i przejawia się zespołem abstynencyjnym w momencie zaprzestania działania danego związ- ku chemicznego. Zespól abstynencyjny (zwany również zespołem abstynencji) zwykle charaktery- zuje się widocznymi, fizycznymi objawami, takimi jak znaczne zmiany temperatury ciała lub akcji ser- ca, drgawki, drżenie lub wymioty. Taki zespół ob- jawów może wystąpić na przykład w wyniku na- głego przerwania chronicznego spożywania du- żych ilości alkoholu. Należy jednak zauważyć, że w niektórych przypadkach uzależnienia, na przy- kład od kokainy lub nikotyny, tak zwany zespół abstynencyjny może nie być tak wyraźnie zauwa- żalny; może przyjąć formę głębokiej depresji, pod- rażnienia lub silnego głodu. Wczesne doświadczenia Brendy z marihuaną sta- nowią przykład nabytej tolerancji wobec tego nar- kotyku: Pierwsze kontakty Brendy z marihuaną miały podłoże społeczne. Dochodziło do nich na prywat- kach. Po kilkukrotnym zaciągnięciu się była już naćpana i bliska omdlenia, na niczym nie mogła się skupić. Pewnego dnia zapaliła, gdy była sama w domu, po kilku tygodniach paliła regularnie wie- czorami przed pójściem do łóżka. Efekt nie był tak silny jak za pierwszym razem. Czuła się zrelakso- wana, ale nie traciła zdolności koncentracji. Zde- cydowała, że spróbuje rano przed pójściem do szkoły. Za pierwszym razem pojawiły się proble- my. Inni uczniowie w autobusie szkolnym zauwa- żyli, że jest z nią coś nie tak i zaczęli ją pytać, czy dobrze spała poprzedniej nocy. Jednak po kilku pierwszych porannych „razach" nikt już nie zwra- cał na to uwagi. Brenda była pewna, że może te- raz palić trawkę bez wpływu na jej zdolność kon- centracji. Chełpiła się, że potrafi „wodzić rodzi- ców i nauczycieli za nos". Teoretyczne modele uzależnienia Istnieje wiele podejść, idei i teorii odnośnie do uza- leżnienia od substancji psychoaktywnych, ale, nie- stety, na omówienie wszystkich nie mamy tutaj miejsca. Jednak przegląd kilku najistotniejszych po- winien pozwolić nam na stworzenie użytecznej mapy pojęciowej służącej zrozumieniu uzależnienia. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że uzależ- nienie to zjawisko złożone, wynikające z wzajemne- go oddziaływania wielu czynników. Naszym celem nie jest rozwijanie jednej teorii uzależnienia, lecz zrozumienie jak największej liczby czynników psy- ZABURZENIA WYWOŁANE ZAŻYWANIEM ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH 627 chicznych, społecznych i biologicznych, które przy-
|
WÄ…tki
|