Obserwacja prostaObserwacja prosta to inny przykład pomiaru nieinwazyjnego...

Stosowana jest w sytuacji, „w której osoba obserwująca nie ma żadnej kontroli nad objętymi pomiarem zachowaniami czy znakami i pełni funkcję biernego i nie ingerującego w sytuację badawczą obserwatora29. Chociaż badacze dokonujący prostych obserwacji posługują się w każdym względzie metodologią innych metod obserwacyjnych, to prosta obserwacja jest niezależną metodą, ponieważ badacz nie interwe-
Eugene J. Webb i in. (1981), Nonreactive Measures in the Social Sciences, Boston: Houghton Mifflin, s. 175.
28 Ibidem, s. 35-52.
29 Ibidem, s. 112.
333
niuje w procesie tworzenia danych (w odróżnieniu od metodologii obserwacji w sytuacji eksperymentalnej, która została opisana w rozdziale 8). Możemy wyróżnić cztery typy prostej obserwacji: obserwację zewnętrznego wyglądu ciała i obserwację znaków fizycznych, analizę zachowań ekspresyjnych, analizę zajmowanych pozycji fizycznych oraz obserwację zachowań językowych.
Obserwacja zewnętrznego wyglądu ciała i obserwacja znaków fizycznych. Ten
rodzaj prostej obserwacji polega na rejestrowaniu zewnętrznego wyglądu ciała i elementów fizycznych traktowanych jako wskaźniki czy znaki wzorcowych zachowań lub postaw. Przykładami takich znaków są: tatuaże, fryzury, ubranie, elementy zdobiące (np. biżuteria). Na przykład zmiana wykorzystywanych znaków może zostać potraktowana jako pomiar zmian społecznych, ponieważ może to być wskaźnik osiedlania się w sąsiedztwie grup imigrantów.
Analiza zachowań ekspresyjnych. Drugim rodzajem prostej obserwacji jest analizowanie ekspresji. Obserwacja koncentruje się na autoekspresji i interpretacji zachowań ekspresyjnych jako wskaźników interakcji społecznych. Za pomocą języka ciała ludzie komunikują wiele uczuć, a także norm społecznych. Obserwatorzy rejestrują, jak blisko ludzie stoją obok siebie, jak często patrzą na siebie, jak często siebie dotykają.
Badacze rejestrujący mimikę twarzy i ruchy ciała stają wobec podstawowego problemu: co oznaczają różne gesty. Na przykład uśmiech może być oznaką ulgi lub szczęścia. Określenie znaczenia poszczególnych gestów zarówno dla osoby, która jest ich źródłem, jak i dla osoby, która je odbiera, w ramach kontekstu, w jakim występują, należy do badacza. Te same ruchy w różnych sytuacjach mogą bowiem oznaczać różne emocje.
Analiza zajmowanych pozycji fizycznych. Podstawowym celem analizy zajmowanych pozycji fizycznych jest badanie sposobów, w jaki ludzie poruszajÄ… siÄ™ w naturalnie powstajÄ…cej przestrzeni spoÅ‚ecznej. Na przykÅ‚ad obserwatorzy polityki wewnÄ™trznej ZwiÄ…zku Radzieckiego rejestrowali — przed upadkiem imperium rosyjskiego — kto stoi obok kogo na trybunie honorowej w czasie pochodu w dniu ÅšwiÄ™ta Pracy na placu Czerwonym. Innym przykÅ‚adem jest protokół —jego reguÅ‚y w sposób istotny instytucjonalizujÄ… fizyczne oznaki statusu. Dlatego badacz, analizujÄ…c zmiany statusu spoÅ‚ecznego czy politycznego, powinien być wrażliwy na zróżnicowanie dystansu, w jakim stojÄ… w stosunku do siebie liderzy życia politycznego.
Obserwacja zachowań językowych. Czwarty rodzaj prostej obserwacji dotyczy obserwowania prowadzonych rozmów i wzajemnych związków pomiędzy sposobami mówienia po to, aby je przyporządkować do kategorii społecznych. Analiza taka łączy badanie zajmowanych pozycji i zachowań ekspresyjnych. W swojej popularnej książce Deborah Tannen wykorzystuje analizę zachowań językowych do badania, w jaki sposób strukturalizowane i podtrzymywane są związki między ludźmi. Opierając się na dokładnym obserwowaniu prowadzonych rozmów, stwierdziła ona, że mężczyźni są bardziej wrażliwi na „przekaz", tj. bezpośrednie znaczenie tego, co jest mówione. Kobiety zaś są bardziej wrażliwe na „metaprzekazy", tj. in-
334
formacje pośrednio zawarte w tym, co zostało powiedziane; informacje dotyczące postaw wobec tego, co jest mówione, i postaw wobec ludzi, którzy mówią i słuchają30.
Problemy związane z prowadzeniem prostej obserwacji. Podstawową zaletą prostej obserwacji jest to, że badacz nie jest odpowiedzialny za sposób strukturalizacji sytuacji, w jakiej dokonywana jest obserwacja, i sam nie jest spostrzegany. Dzięki temu można wyeliminować potencjalne źródła stronniczości (por. rozdział 5 i 9). Jednak z obserwacją prostą również związane są określone problemy. Po pierwsze, zarejestrowane obserwacje mogą nie reprezentować całej populacji, tym samym ograniczając zakres możliwych generalizacji. Po drugie, zbyt aktywny czy zbyt angażujący się obserwator może być źródłem stronniczości. Stronniczość ta może być rezultatem nieintencjonalnych i nie kontrolowanych zmian w sposobie prowadzenia obserwacji. Po trzecie, nawet jeżeli obserwator pozostanie nie zauważony, to sytuacje dostępne prostej obserwacji muszą być sytuacjami publicznymi, co ogranicza zakres dostępnych obserwacji zachowań. Po czwarte, większość obserwacji zebranych za pomocą metody prostej obserwacji nie prowadzi w sposób automatyczny do bezdyskusyjnych wniosków: „Dane [...] nie pozwalają stwierdzić dlaczego, lecz jedynie pozwalają określić powiązania"31. Ta wieloznaczność ogranicza możliwości stosowania prostej obserwacji i trafność interpretacji jej wyników, i to nawet wtedy, kiedy obserwowane sytuacje można łatwo zreplikować.
¦ Dokumenty archiwalne