Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Zajmowal sie nauka na wzór "niewiernych", ubieral sie i mieszkal wedlug ich mody, obcowal z nimi niemalo; oto caly zasób jego nowinek. Wszystkie li zewnetrzne, i nie mieszczace w sobie nic nowego, powtarzajace tylko to, co sie juz robilo w swiecie hellenistycznym i po wtóre arabskim. Na wewnatrz jest to judaism stary, talmudyczny; ani nawet nie wznawial karaimstwa. Wmówiono w pamiec Mendelsohna, jakoby naukowo odrodzil byl zydostwo na podstawach hellenskich, dzieki oswiezeniu sie duchem Hellady, czego dowodem jego "Phaedon". W te pomylke popadl takze najwiekszy humanista polski, Tadeusz Zielinski, dawszy sie uniesc sympatiom za parafraze Phaedona. Ale w samymze owym "Mittelding" wiecej hellenistycznosci starto, niz Zydom wskazano; dalej zas w calej dzialalnosci Mendelsohna ducha hellenskiego nigdzie dopatrzec - nie mozna, interesowal sie Grekami, bo sie nimi zajela wlasnie usilniej nauka niemiecka, do której przyprzagl sie wcale szczesliwie.
Chwalebny ten krok - i dla Zydów nader pozyteczny - nie z hellenskosci ducha sie wywodzi, Ani tez szczypty tego ducha nie wchlonal w siebie caly rzekomy "neojudaizm", dostarczajacy tylko nowych form staremu duchowi talmudycznemu. Przypomnijmy, ze niemiecki oryginal pracy Mendelsohna wyszedl w r. 1778. Wraz z przyjmowaniem jezyka niemieckiego za swój i w zamian za to, stanowisko rzadu pruskiego stawalo sie zyczliwszym dla Zydów. W roku 1797 zamianowano Dawida Friedläandera urzedowym rzeczoznawca do spraw zydowskich, liczac zdaje sie na jego karaimskie poglady na Talmud. W roku 1812 otrzymali Zydzi w Prusiech prawa obywatelskie, siegajace tak daleko, iz prócz wojska stawali sie wszedzie równouprawnionymi. Gdy atoli Friedländer wystapil z projektami asymilatorskimi, siegajacymi poza formy zewnetrzne, staneli Zydzi wrogo przeciw calemu temu kierunkowi1136. Po wojnach napoleonskich znac jeszcze bylo wprawdzie w Niemczech ruch przeciw Talmudowi, ale w nauce zydowskiej pozyskal zaledwie trzech przedstawicieli i ulegl talmudystom. Pierwszym z tych trzech uczonych byl ów Dawid Friedländer, "radca konsystorza izraelskiego w Kassel". Nazwisko jego nalezy do dziejów Królestwa Polskiego Kongresowego. Rzad, kontynuujac tradycje sejmu czteroletniego, jal sie zalatwiac "kwestie zydowska", a biskup kujawski (pózniej warszawski), Malczewski, zwrócil sie w imieniu rzadu do tegoz Friedländera o opinie, listem z 21 stycznia 1816 roku1137. Ten zrywal wlasnie wtenczas z Talmudem. Udzielajac odpowiedzi publicznie, wydal z tego powodu dzielko pt. "Über die Verbesserung der Israeliten im Königreich aus polen. Ein von der Regierung da selbst im Jahre 1816 abgefordertes Gutachten" - i tam wywodzi Friedländer, jako "na zniknieniu Talmudu polega cala nadzieja reformy Zydów polskich"1138. Dwaj drudzy uczeni zydowscy, odrzucajacy Talmud, pochodzili z rodziny Greizenachów, znanej równiez w Polsce. Michal Greizenach, nauczyciel zydowskiej szkoly realnej, utrzymywanej przez slynny zaklad "Philantropin" we Frankfurcie n/M., matematyk i talmudysta, ulozyl i wydal encyklopedie z Szulchan-Aruchu, pracowal tedy w talmudystyce, Przyczyniajac sie do jej rozwoju. Atoli w roku 1831 oglosil "32 Thesen über den Talmud", odmawiajac Talmudowi kanonicznosci. Syn jego, Teodor, odrzucil okolo roku 1850 Talmud calkowicie, a w roku 1853 przyjal juz chrzest (wnuk Michala, a syn Teodora, Wilhelm, byl od roku 1883 profesorem literatury niemieckiej w Krakowie; pozostawil po sobie pamiec pod kazdym wzgledem jak najlepsza). A wiec w ciagu lat przeszlo 30 ledwie trzech uczonych weszlo na tory karaimskie; nie zanosilo sie nigdy na jakikolwiek neokaraimizm. Natomiast obroncy Talmudu wystapili zwarcie i zorganizowani. Na czele stal rabin poznanski, Akiba Eger, uzywajacy z poczatkiem XIX wieku najwiekszej powagi, a w nastepnym pokoleniu, slynny Samson Rafal Hirsch. Ten ustanowil nastepujaca teze: "Prawo zydowskie jest doskonale, a wszystko w nim jest fundamentalne. Ma sie wybór: albo wyznawac je w calosci i w zupelnosci (voll und ganz), albo wyprzec go sie". Dodac nalezy, ze ów Hirsch przyjmowal w synagodze wszelkie formy "postepowe", pomendelsohnowskie. A zalozony w r. 1855 miesiecznik równiez postepowy "Jeszurim", obwiescil: "Ten tylko jest Zydem, kto skrupulatnie spelnia przepisy rabinów sredniowiecznych, Szulchan-Aruchu i jego komentatorów". I ten kierunek zwyciezyl, chociaz zwolennicy jego mówili i pisali plynnie po niemiecku i ubierali sie w tuzurek1139. Zapiszmy jeszcze glos najwybitniejszego zydowskiego prawnika, Auerbacha, pochodzacy z roku 1870: "Nacja zydowska odrózniala sie od innych wspólczesnych cywilizowanych przez wiare jako cale jej prawo pochodzi we wszystkich szczególach bezposrednio od Boga i jako spelnianie kazdego przepisu z osobna jest spelnieniem nakazu Boskiego" - i zaznacza wyraznie, ze prawo boskie zawarte jest nie tylko w piecioksiegu, lecz takze jest nim "nauka ustna, a która sklada sie z prawa tradycyjnego tudziez naukowego.
|
Wątki
|