Nazajutrz tedy substytut do koła nie przyszedł i jam się też tam nie kwapił; ale że po mię przysłano, musiałem...

Zaczęła
1 Interpozycja - pośrednictwo.
2 Ekspostuluje - spiera siÄ™.
3 Pozorne - tu świetne.
się tedy materya o juramentach, żeby koniecznie ekspedyo-wane1 były, kto ich jeszcze dotąd nie czynił. Przysiągł tedy wprzód Chochoł, a potem kilka różnych kompanij; a wtem idzie substytut, lubo się był chorobą złożył, żal mu było przecie mnie, żebym w jakie złe nie wpadł terminy, bo mię bardzo kochał. Gdy już tedy i mnie każą przysiąc, mówię tak: „Wszak to nie Boże przykazanie, aby de necessitate kożdy towarzysz w kole jeneralnym jurament odprawił, ale wolno i w partykularnym przed swoim oficerem to ekspedyować, co i tu". Odpowiedziano mi: „Nie może być, jeno tu, chceszli, żebyś miał ten honor w rękach, któryć wojsko dać intendit". Chciałem tedy jeszcze prosić o deliberacyą2 ad cras, ale jakby mi coś poszeptało: już mów rzetelnie, co masz mówić. Po prostu cale się mnie nie chwytało serce i związku, i tych wszystkich obietnic, nie wiem czemu. Począłem tedy mówić do nich tymi słowy:
„Moi Mości Panowie! Od zaczęcia służby mojej ponosząc wszystkie insulty nieprzyjaciół ojczyzny z niezamarszczonym okiem, ponosząc wszystkie prace wojenne hilari fronte, odbierając wszelakich szczęśliwych i nieszczęśliwych okazyj vicissitudines adverso pectore z uszczerbkiem ubogiej mojej substancyej, nie widziano mię nigdy za szeregiem, chyba tam, gdzie należało, o bok z chorągwią, matką moją. I mogę to śmiele mówić: „kto na mnie wie, że nie tak jest, proice lapidem!" Z których racyj poczuwam się być in aegua lance z dobrze zasłużonymi w tej ojczyźnie synami. Co jeżeli tak, toć podobno, kto zarówno idzie do roboty, zarówno ma należeć i do zapłaty; tedy równie mię afficiunt do Rzpltej, co i kożdego z W. MM. Panów praetensiones. Poczuwam się, że upomnieć mogę śmiele zasłużonego żołdu, tudzież też i do tej sztuki hibernowego chleba3 posiągnąć śmiele mogę, bo nie dopiero przysiadam
1 Ekspediowane - wykonywane.
2 Deliberacja - namysł.
3 Hibernowy chleb - chleb zimowy, wydawany na leżach zimowych.
się do niego, kiedy go z pieca wysadzają, ale wtenczas jeszcze, kiedy nań ostrym zarabiano żelazem. O chleb tedy prosić nie będę, bom go krwawię zasłużył i należę do niego równo z drugimi. Ale o to proszę, ponieważ pracowałem non abiurando, żebym go też mógł jeść non adiurando. W. MM. Panów et spedaliter starszych braci naszych jest to gloriosum opus, żeście wynaleźli sposób i upatrzyli czas do windykowa-nia1 zasług naszych, za co dziękować zawsze należało i należy. I to rzecz potrzebna, że W. MM. Panowie stahiliendo ulteriorem cursum rzeczy naszych, a osobliwie in casu saevientis fortunae dalszym (nie wiedząc, jakie subsequentur) pros-piciendo okazyom, obmyśliliście taki ligament juramentu2, którego sposobu lubo ja non reprobo, ale że jakąś mam do niego abominationem naturalem, dlatego zaraz z początku w najpierwszym kole opowiedziałem się z tym, że ja przysięgać nie myślę, bo jako twardoustemu koniowi czasem i arabski nie pomoże munsztuk, tak kogo wrodzona nie ustrzeże poczciwość, takie i tym podobne juramentów ligamenta nie utrzymają i nie będą hamulcem. Większa i owszem stąd pochodzi offensa Maiestatis, kiedy Bogu kawalerski przyrzekszy parol [łamiemy go]. Nie wiem, jeżeli tego nie żałował Ka-tylina3 że kiedykolwiek na to się ubezpieczył, że conscios facti obstrinxerat iuramento; nie wiem, co pomogło Anibalo-wi, choć przysięgał solemniter super Romanorum perniciem, kiedy mu nieba inakszą, niżeli sobie obiecował, obmyśliły fortuny aleam. Uważyć, co za pociechę miał Kserkses4, że super
1 Windykowanie - domaganie.
2 Ligament juramentu - zawiązanie przysięgi.
3 Katylina - namiestnik Afryki, zawiązał spisek przeciw senatowi rzymskiemu.
4 Kserkses - król perski znany z wypraw na Grecję, podczas których początkowo odnosił zwycięstwa, ale ostatecznie pokonany wyrzekł się myśli podbicia Greków.