— A teraz w drogę, panowie zbójcy! — krzyknął herszt...

— Niech żyje kapitan! — ryknęli oni.
— Zły to bardzo jest kapitan, co nie żyje, gdy jest witan! — rzekł niepewnie Łapiduch.
— To, co teraz powiedziałeś, nie ma wcale sensu — zaśmiał się Rozporek.
— Sensu wprawdzie nie ma, ale jest do rymu, a to się często zdarza — odrzekł Łapiduch.
Zmitrężyli godzinę, nie mogąc się dobudzić Kartofla; kiedy go posadzono na koniu, natychmiast zasnął tak mocno, że koń począł ziewać i szedł sennie.
Herszt dosiadł czarnego rumaka, a Robaczek, choć miał pod sobą olbrzymiej miary konisko, jednak wlókł nogami po ziemi.
— Dryblas konia męczy po to, aby jadąc, iść piechotą! — mówił zgorszony Łapiduch.
— Pilnuj ich dobrze, Nieboraku! — krzyknął herszt — choć sam kiepskim jesteś zbójcą, ale otrzymasz część łupu.
— Bardzo z tego nie utyje, komu stryczkiem ścisną szyję! — westchnął rzewnie Łapiduch.
— W konie! — krzyknął kapitan.
— Wcale mi to nie jest miło, że mój rumak jest kobyłą! — zdążył jeszcze powiedzieć rymujący rzezimieszek.
Ziemia zadudniła pod kopytami i po chwili zbójcy wsiąkli w noc.
Zbójca Nieborak i chłopcy długo nasłuchiwali tętentu; ogień gorzał jeszcze jasno, pomimo tego że Goliat zjadł połowę węgli.
Wreszcie zbójca usiadł na pniu tuż obok chłopców i rzekł:
— Czy słyszeliście, co powiedział kapitan?
— Słyszeliśmy — odrzekł smutno Jacek — czy będziesz nas męczył?
— Jeżeli mi od razu powiecie, gdzie wrzuciliście złoto do wody, nic wam złego nie uczynię. Nie mam ja twardego serca i okrutnej duszy, ale mnie głowę utną, jeśli wam będę pobłażał. Powiedzcie mi po dobremu, co i gdzie cisnęliście w wodę?
— Szlachetny zbójco — rzekł Jacek — powiemy ci wszystko, lecz ty nie uwierzysz, a nie ma sposobu, aby cię przekonać.
— Czy to, co mi chcesz powiedzieć, jest tak nieprawdopodobne?
— Tak, bo zdarzyły się nam najdziwniejsze rzeczy. Strasznie my jesteśmy nieszczęśliwi!
Zbójca spojrzał na nich ze współczuciem.
— Jestem gotów wysłuchać waszego opowiadania, bo mam dość czasu na to, aby was wziąć na tortury, gdybyście chcieli oszukać mnie łgarstwem. Moi towarzysze wrócą za jakiś miesiąc albo za dwa.
— O, nie! — rzekł Placek — oni wrócą chyba za rok, bo my wiemy, gdzie jest zamek złotych ludzi.
— A jakże wy możecie wiedzieć o tym?
— Panie zbójco — rzekł Jacek — jesteś dobry dla nas, więc ci wszystko opowiemy.
— Gadajcie!
— Przed wielu, wielu laty — mówił smutno Jacek — uciekliśmy od naszej matki…
Zbójca porwał się z pnia, na którym siedział.
— Dlaczegoście to uczynili? — zapytał drżącym z gniewu głosem.
— Z głupoty! — rzekł Jacek i skłonił głowę na piersi. Zbójca patrzył na nich, kręcił głową i tłumił w sobie gniew.
Wreszcie rzekł:
— Powinienem was zabić albo związanych wrzucić w to ognisko. Straszna się wam należy kara!
— Panie — rzekł cichym głosem Placek — myśmy już wiele, wiele wycierpieli…
— Ty milcz — krzyknął zbójca — a ty mów dalej! Jacek zaczął opowieść: mówił wzruszonym głosem, szczerze i serdecznie. Nie ukrywał powodów, które ich skłoniły do ucieczki, oskarżał siebie i brata o egoizm i brak serca.
Zbójca słuchając patrzył w ogień, który czasem uderzony oddechem wiatru, silniej rozbłysnął. Miał ten Nieborak twarz dobrą i wiele w spojrzeniu współczucia; może więcej dlatego, niż z obawy tortur, chłopcy poczuli do niego zaufanie.
Jacek opowiadał o strachach na bagnie i dziwnym starcu, którego skrzywdzili, a za którym powędrował las.
— Dziwne, dziwne opowiadasz mi rzeczy — rzekł zbójca — i cóż się stało dalej?
— Potem — mówił Jacek — przeszliśmy cudem jakieś okolice, gdzie rozlewisko bagien otacza wyniosły pagórek, na którym…
Zbójca drgnął i spojrzał mu bacznie w oczy.
— Byliście na wzgórzu otoczonym bagnami? Mów prędzej, na Boga! mów prędzej! Co widziałeś na tym wzgórzu?
— Na tym wzgórzu — opowiadał zdziwiony Jacek — widzieliśmy chatę…
— Czekaj, przestań mówić! — mówił drgającym głosem Nieborak.
Położył rękę na sercu i przymknął oczy.
— Jak ci na imię? — rzekł po chwili dziwnym głosem.
— Jacek — odpowiedział chłopak z coraz większym zdumieniem.
— To wszystko prawda! — rzekł Placek w obronie brata.
— Słuchajcie — mówił zbójca, z trudem chwytając powietrze — zapytam was o coś, a wy zaklnijcie się, że mi powiecie prawdę.
— Przysięgamy ci na serce matki — powiedział Jacek wzruszonym głosem.
— Na serce naszej matki — dopowiedział jak echo równie wzruszony Placek. — Pytaj, panie!…
— Wierzę wam… Więc mi powiedzcie, czy na tym wzgórzu w tej chacie był kto żywy?
Mówiąc to wpił się spojrzeniem w ich twarze i widać było, że wstrzymał oddech w piersi, oczekując odpowiedzi.
Jacek, czując, że coś się dziwnego dzieje, odrzekł głosem wyraźnym i jakoby uroczystym:
— Na tym wzgórzu spotkaliśmy kobietę, która nocami wielki paliła ogień, aby jej syn, którego oczekiwała, mógł przejść drożyną przez bagna.
— O Jezu! — krzyknął zbójca.
— Co ci się stało, panie? — zawołał przelękniony Jacek. Zbójcą wstrząsało łkanie.
— Mówisz, że paliła ogień? — pytał wśród łez.
— Tak, panie. Noc w noc gorzał ogień, a ona wypatrywała oczy. A we dnie wywieszała z daleka widną czerwoną chustę.
— Tak, tak… chusta była czerwona…
— Czy znasz, panie, tę kobietę? — zapytał Jacek.
— To moja matka! — jęknął zbójca, a ogromne łzy potoczyły mu się po twarzy.
Chłopcy spojrzeli na siebie ze zdumieniem, rozmyślając, jak dziwne są wyroki Opatrzności; ze zdumieniem jednakże jeszcze większym patrzyli na tego dziwnego zbójcę, co jak dziecko płakał na wspomnienie matki. Wielki wstyd zalał im serca: oto dziki zbójca, z kindżałem za pasem, lepszy jest od nich, bo oni wspomnieli matkę dopiero w nieszczęściu i biedzie, on zaś ronił łzy na samo jej wspomnienie.
— Mówcie mi o niej — rzekł wreszcie — mówcie jak najwięcej! Jak wygląda moje matczysko?