Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Na opóźnienie niewidomych w rozwoju tego procesu może wskazywać słabsze wykrywanie cech wspólnych obiektów lub/i podawanie ich kategorii nadrzędnej (Hatwell 1966 za: Klimasiński 1989), (Zwibelson i Barg 1967
za: Warren 1994), (Sękowska 1974), (Szczechowicz 1976), (Dimcovic, Tobin 1995) czy bardziej konkretny sposób opisywania niektórych obiektów (Anderson 1979 za: Warren 1994), (Anderson & Olson 1981). Stwierdzono także zależność między poziomem wykonywania zadań z udziałem procesu klasyfikowania a momentem pojawienia się defektu wzroku i jego stopniem (Hatwell 1966, 1985 za: Warren 1994), (Friedman i Pasnak 1973 za: Warren 1994). Istnieją jednak również wyniki badań wskazujące, że dzieci niewidome dokonują klasyfikacji raczej według kategorii 154 Investigationes Linguisticae, vol. XIII abstrakcyjnych (rodzaju i funkcji), niż konkretnych (kształt i wielkość) i że wcześniej, niż dzieci widzące, zaczynają definiować pojęcia przy pomocy kategorii abstrakcyjnych, a ich skojarzenia mają bardziej abstrakcyjny charakter (Sękowska 1974), (Szczechowicz 1976). Z kolei ani w teście podobieństw i klasyfikacji słownej Juurmaa’y, ani w teście podobieństw 3 rzeczy przeprowadzonym przez Sękowską nie stwierdzono różnic między niewidomymi a widzącymi (Juurmaa 1967), (Sękowska 1974). Interpretacja takich niejednorodnych rezultatów badań może polegać na podkreślaniu z jednej strony większej szybkości procesów opartych na wzroku, niż na dotyku, a z drugiej – na uwydatnianiu kompensacyjnej roli języka w rozwoju poznawczym (por. np. Pérez-Pereira, Conti-Ramsden 1999). 2. Cel i metoda badania Celem eksperymentu opisywanego w obecnej pracy było zbadanie struktury hierarchicznej fragmentów leksykonu umysłowego osób widzących i niewidomych. Badaniu poddano umiejętność budowania struktur typu hiponimicznego i, zarazem, umiejętność odróżniania takich struktur od hierarchii innych typów. Zastosowano metodę polegającą na uzyskiwaniu od użytkowników języka tzw. psychologicznych ciągów definicyjnych. Badania nad takimi ciągami, oparte na zapoczątkowanych przez Martina (Martin 1974) analizach ciągów rekonstruowanych z materiału leksykograficznego, zaczęto stosować w Polsce w pierwszej połowie lat 90-tych (Sambor, Zagrodzka 1993), (Szczekocka-Augustyn, Wereszczyńska, Zagrodzka 1996). Zadaniem respondentów w eksperymentach tego typu jest budowanie (począwszy od podanych haseł) szeregów wyrazów, z których każdy następny jest hiperonimem w stosunku do poprzedniego. Szczegółową instrukcję do badania oparto na rozumieniu relacji hiperonimii/hiponimii m.in. wg Lyonsa (Lyons 1984) i Bańczerowskiego, Pogonowskiego i Zgółki (Bańczerowski, Pogonowski i Zgółka 1982), przy użyciu często stosowanego przykładu tulipan - kwiat (por. np. Lyons 1984, Kleiber, Tamba 1990). Analiza otrzymanych danych dotyczyła: - poprawności wyników otrzymanych od obu badanych grup, rozumianej jako zgodność z uporządkowaniem wiedzy zawartym w słownikach języka polskiego, - zastępowania uporządkowań hiponimicznych przez uporządkowania hierarchiczne innego typu, - długości otrzymanych ciągów, a więc liczby poziomów w hierarchiach, - cech ciągów najczęstszych, tj. otrzymanych od największej liczby osób niewidomych i widzących. Różnice w wynikach uzyskanych od respondentów widzących i niewidomych traktowano jako jeden ze wskaźników wpływu doświadczeń wzrokowych na hierarchiczną budowę leksykonu umysłowego. 3. Respondenci Przebadano 116 osób2. Grupę eksperymentalną stanowiło 58 osób niewidomych w wieku 13-19 lat z klas: i – III gimnazjum, II – IV liceum ogólnokształcącego oraz II – IV szkół średnich zawodowych3. Badaniu poddano osoby całkowicie niewidome lub jedynie z poczuciem światła, bez zachowanych wspomnień wzrokowych (z dysfunkcją wzroku ujawnioną od urodzenia lub we wczesnych latach życia). Kryterium doboru 58-osobowej grupy kontrolnej osób widzących stanowiły: płeć, poziom i rodzaj wykształcenia oraz wyniki w nauce określane na skali: słaby, średni, dobry i bardzo dobry. Grupę kontrolną stanowiły osoby w wieku 13-18 lat: 27 osób z grupy 2Wyniki opisywane w obecnej pracy stanowią część większego projektu. Informacje podane w tym i dwóch następnych paragrafach, dotyczące: charakterystyki badanych grup, materiału badawczego i kryteriów analizy semantycznej można znaleźć także w innych pracach autorki, zawierających opis różnych rezultatów tego i innych badań przeprowadzanych w ramach projektu, por. m.in. artykuł (Mikołajczak-Matyja 2003). 3 Na skutek reformy szkolnictwa w momencie przeprowadzania badań nie było poziomu klas I średnich w szkolnictwie masowym. 2 uczniów niewidomych z klas I liceum ogólnokształcącego i zawodowego (klas stanowiących wyjątkowe uzupełnienie szkolnictwa osób niewidomych po reformie) potraktowano jako osoby z poziomu III klasy gimnazjum, ze względu na brak odpowiedników w zreformowanym szkolnictwie osób widzących. 155 Nawoja Mikołajczak-Matyja: Umiejętność odtwarzania hierarchii typu hiponimicznego przez niewidomych i widzących użytkowników języka kontrolnej jest przynajmniej o rok młodszych niż osoby niewidome z tego samego poziomu kształcenia (u wielu osób niewidomych występują opóźnienia w cyklu kształcenia nie związane ze słabymi wynikami w nauce). Badania przeprowadzano w 5 Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych dla Dzieci i Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej (w: Owińskach k/Poznania, Krakowie, Bydgoszczy, Laskach k/Warszawy oraz Wrocławiu) oraz w szkołach ponadpodstawowych w Poznaniu. Większość badań przeprowadzono w roku szkolnym 2001/2002, pozostałe w roku 2002/2003. 4. Materiał badawczy i przebieg badania Materiał badawczy stanowi 75 polskich rzeczowników, o których można założyć, że są znane naiwnym użytkownikom języka polskiego. Podstawę doboru rzeczowników do korpusu stanowiły 2 kryteria semantyczne: 1) przynależność do określonych pól leksykalnych, 2) udział elementów znaczeniowych opartych wyłącznie (lub głównie) na spostrzeżeniach wzrokowych oraz możliwość dotykowego poznania desygnatów przez osoby niewidome.
|
Wątki
|