31pobo�ni mieszka�cy okolicznych wsi w cwa� przyjechali do miasta i nawie�li, ile kto m�g�, kwa�nego mleka...

Wtedy prosty nar�d wierzy�, �e po�ar od pioruna mo�na ugasi� tylko kwa�nym mlekiem.
[pow. w�odzimierski] Biendiuga1, wie� na piaszczystych wydmach w�odzimierskiego Polesia, nad Bugiem. By�a to niegdy� przysta� nadbu�na sp�awianej stamt�d dubasami do Gda�ska pszenicy. Liczne na wynios�ym pobrze�u spichrze dzi� ruin� stercz�, a pot�nej wprz�d ober�y mury �wiadcz� o dawnym miejscowym ruchu. By�a w posiadaniu rodziny Wyd�g�w. Tu� miasteczko Dubienka.
S i e 1 e c2, wie� rodziny Czackich, z pi�knym pa�acem i ogrodem nad jeziorem, dzi� w ruinach.
U � c i � u g3, nad Bugiem, ma liczne spichrze, jako port pszenny. By� tu niegdy� pa�ac ksi�ny Rozalii Lubomirskiej.
W r o n c z ? n4, wie� niegdy� Ludwika Kropi�skiego, genera�a i poety, kt�ry tu zmar� [w] r. 1844. Pochowany w bliskim miasteczku Kisielinie.
[pow. wo�kowyski] P i e s k i5, maj�tek niegdy� Pus�owskiego, by�ego marsza�ka s�oni mskiego. By� tu pi�kny pa�ac nad wielkim jeziorem, otoczony �grodem, lecz ten sp�on��.
Prype�
Pocz�tek Prypeci'
W naszym powiecie [pi�skim] zaczyna si� Prypie�, kt�ra formuje si� w b�otach nadstyrowych z 15 rzek, i gdy si� one z��cz�, rzeczka nazwa�a si� �Trypiat", to znaczy: trzy razy pi��. Okrzesana, przyj�a chrzest pod imieniem Prypieci.
------------
1 [�r�d�o nieznane.]
2 [�r�d�o nieznane.]
3 [�r�d�o nieznane.]
� [�r�d�o nieznane, w rkp. Wbronczyn.]
� �K�osy" 1872 nr 345.
� [Rkp. nieznanego autora.]
32 Powodzie1
Upowszechnione jest podanie o bytno�ci morza w tych okolicach. Bernatowicz2 powiada, i�: Niziny pi�skie ulegaj� corocznym niemal zalewom wiosennym swych w�d. Prype� (rzeka, kt�rej nazwa ma pochodzi� z zepsutego wyrazu Trypia�, danego tej rzece pod�ug mniemania krajowc�w na oznaczenie pi�tnastu strumieni j� zasilaj�cych � trzy razy pi��) rozlewa szeroko, a cz�sto w kraju mi�dzy Dawydowem a Turowem najwy�sze groble i wg�rza ogromem swych w�d pokrywa, co przewiduje si� zwykle w mnogo�ci poprzednich �nieg�w. W�wczas przezorni kmiecie dobytek i maj�tek ruchomy (chudob�) przenosz� na �odzie (szuhaleje) lub bajdaki (prom z dw�ch lub trzech szuhalei z�o�ony, z pomostem i por�cz�), czekaj�c spokojnie (z wios�em i hakiem w r�ku) na zanurzenie swej lepianki w g��binie roztop�w, by p�niej, po ust�pieniu w�d, odbudowa� j� na nowo.
� B�ota ruchome3
Pisali�my niezbyt dawno o szczeg�lnego rodzaju zjawisku przy* rody, jakie tworzy rzeka Huczwa w Lubelskiem,pokryta w pewnej cz�ci ruchomym ko�uchem ziemi. Zjawiska tego rodzaju s� dosy� cz�ste, szczeg�lniej na Polesiu, w okolicach Pi�ska, ze wschodnio--po�udniowej strony, to jest w cz�ci zwanej Polesiem Wo�y�skim.
Grunt zwykle b�otnisty lub mokradlany, w wielu miejscach jest podmyty podziemnymi potokami wody. Zdarza si� wi�c cz�sto, i� pojedyncze drzewa, mianowicie jod�y, osuwaj� si� powoli w g��b, a grunt otaczaj�cy je tworzy kszta�t lejka. Nierzadko tak�e spotka� [mo�na] trz�sawice otaczaj�ce poleskie ostrowy, kt�re na przestrzeni kilkunastu morg�w chwiej� si� za lada ci�arem. Zjawiska tego niepodobna sobie inaczej wyt�umaczy�, jak tylko przyjmuj�c istnienie podziemnych potok�w lub w�d jeziornych, na kt�rych
1 [Fragment artyku�u O. Kolberga Zwyczaje i obrz�dy ... s. 229�230, ten ??? tekst zachowa� si� r�wnie� w rkp.]
2 Bernatowicz op.cit.
* [A. Wi�licki] B�ota ruchome. �Tygodnik Ilustrowany" 1865 nr 320.
33
wspiera si� wierzchnia warstwa b�ota. Bagna takie w porze wiosennych roztop�w s� bardzo niebezpieczne tak dla ludzi, jak i dla zwierz�t, gdy� ka�dy krok nieostro�ny pogr��y� mo�e w przepa��. Dlatego te� bez przewodnik�w niepodobna puszcza� si� �mia�o w drog� po poleskiej puszczy. Letni� por� ruchome te pola poros�e s� g�st�, pi�kn�, na wysoko�� cz�owieka traw�, po kt�rej brodz�cemu byd�u tylko rogi wida�. Rzadko jednak w dzie� byd�o tam puszczaj�, gdy� niezmierne masy komar�w kr��� nad oparzeliskami, tudzie� miliony szczeg�lnych, niezmiernie drobnych muszek, kt�re zwierz�ta wci�gaj� z oddechem, a p�niej choruj� i zdychaj�.
�r�d�o w Oko�sku1
Kiedy�my si� zastanawiali nad podziemnymi zjawiskami wydarzaj�cymi si� w okolicach Bir� ,nad bezdennymi zapadlinami i wypryskuj�cymi z wn�trza ziemi �r�d�ami b�d� mineralnej, b�d� kry-nicznej wody, przemilcze� nie mo�emy o podobnym �r�dle znajduj�cym si� we wsi Oko�sku, powiecie �uckim, dawnym wojew�dztwie wo�y�skim.
Po�o�enie Oko�ska zupe�nie poleskie: w lesie, piasku i b�ocie. W ocembrowaniu niewielkim znajduje si� niezg��bione oko, z kt�rego wychodz�ca woda, w lecie zimna, w zimie ciep�a, m�yn przez ca�y rok obraca i zawsze na jednej utrzymuje si� wysoko�ci. Na rzeczu�ce, kt�ra si� z tego osobliwego tworzy �r�d�a, stoi znaczna ilo�� m�yn�w wodnych; si�a wody z tego oka p�yn�cej jest tak wielka, �e kiedy m�yny nie miel�, wod� spuszczaj�, boby jej dla ci�g�ego przybywania zatrzyma� nie mo�na. Rz�czy�ski2, wspominaj�c o tej osobliwo�ci Polesia, m�wi, i� �r�d�o to zowie posp�lstwo Bezodnia, to jest: bez dna. Lacus ad ecclesiam ruthenicam Oknicen-sem spectantur parvus rotundus, profundissimus ideo�ue vulgo Be-
1 [Odpis fragmentu z ksi��ki] Leona Potockiego Pami�tniki pana Kamertona. Pozna� 1869 cz. III s. 140. [Tekst o Oko�sku cytowany jest za Kraszewskim Polesie i Wo�y�. Za Kraszewskim cytuj� te� M. Bali�ski, T. Lipi�ski Staro�ytna Polska. T. 2 Warszawa 1845 s. 857.]
8 G. Rz�czy�ski [Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni ducatus Lituaniae ??????????? provinziarum in tractatus XX divisa. Sandomiriae 1721].
3 � Bia�oru� � Polesie
34
zadnia vocatus, id est fundum non habens; ex illo profluit rivus, lapidem molarem circumagens itd1.