Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Mają postać wydłużonego lub spłaszczonego walca, odwróconego dzwonu itp. Nie występują u nich nigdy
podłużne, południkowe rzędy rzęsek. Orzęsienie ograniczone jest jedynie do 2 lub l wieńca rzęskowego i stąd pochodzi nazwa grupy.
Wieniec górny, zwany przygębo-wym, otacza górną powierzchnię ciała, tworząc kolistą tarczę gębową. Rzęski wieńca przygębowego nie
stanowią zamkniętego pierścienia, lecz otwartą spiralę, której końce zachodzą na siebie. Na zewnętrznym końcu wieńca znajduje się
wejście do lejka gębowego, do którego wchodzą rzęski wieńca i formują wewnątrz niego spiralne błonki rzęskowe. Pokarm napędzany
dzięki ruchom rzęsek wieńca do wnętrza lejka gromadzi się na jego dnie. Tutaj znajduje się dopiero właściwy "otwór gębowy" komórki,
gdzie tworzone są wodniczki pokarmowe. Drugi wieniec rzęsek otacza dolną powierzchnię ciała, zwaną powierzchnią odgębną. Wieniec
ten, w przeciwieństwie do wieńca górnego, stanowi zamknięty pierścień, złożony z pojedynczych rzęsek. Większość w. to kolonijne
organizmy osiadłe, zaopatrzone w nóżki i pozbawione dolnego wieńca rzęskowego. Co pewien czas wytwarzają one jednak formy wolno
żyjące, z 2 wieńcami. Są to osobniki zakładające nową kolonię, u których zachodzi proces płciowy. Odbywa to się w ten sposób, że
któryś z ko-niugantów podpływa do danego osobnika osiadłego, zwykle z innej kolonii i łączy ,się z nim. Dla koniugacji tej jest rzeczą
charakterystyczną, że nie następuje potem rozłączenie ko-niugantów (jak np. u pantofelka), lecz przeciwnie, koniu-
gant pływający zostaje rozpuszczony w osobniku osiadłym. Obok w. osiadłych istnieją również formy swobodnie pływające, które przez
cale życie zachowują oba wieńce rzęsek. Są to wyłącznie pasożyty zewntęrzne różnych zwierząt wodnych, np. hydr, ślimaków, kijanek i
ryb. Do tych ostatnich należy np. trichodina, której gatunki żyją na skórze i skrzelach kilku gatunków ryb, a na wiosnę — także na
kijankach żab. Do w. osiadłych należy np. pospolity w Polsce .wirczyk. [A.J.K.]
wiercielec (Urosałpma:) — rodzaj mięczaków z rodziny
-».rozkolcowatych. Obejmuje gatunki mające muszlę kształtu jajowato-stożkowatego, grubo-ścienną, pokrytą zgrubieniami w formie
żeber i. guzów, wysokości 2—3 cm. W. żyją w peł-nosłonych morzach strefy tropikalnej, subtropikalnej i u-miarkowanej. Bytują na nie-
głębofeim dnie, żywiąc się małżami i pąklami. Z w. rekrutują się najgroźniejsze szkodniki ławic ostrygowych. Najbardziej
•osławiony z w. Urosalpźłia; ci-nerea z- wybrzeży Ameryki Północnej dorównuje szkodliwością rozgwiazdom, a na niektórych terenach
nawet przewyższa je. [T.U.]
wiesionkowate [Lingulidae) — rodzina czutkowców z podgro-ma.dy -»-bezzawiasowców. Ich przedstawiciele 'mają .najbardziej wśród —
>-ramieniono.gów rozwinięty trzonek (nogę). Jego długość przekracza 5—6 razy długość skorupki. To znaczne wydłużenie się trzonka
spowodowane zostało zapewne odmiennym od pozostałych ra-mienionogów trybem życia. W. żyją w strefie pływów lub na niewielkich
głębokościach na
Przedstawiciel wiesionkowatych z .rodzaju Lingula wciągnięty do norki
ruinete prądu wody, która wnikając do komory utworzonej przez skorupki przynosi ze sobą pokarm ł tlen
gruntach piaszczystych i ilastych w pionowych, wywierconych przez siebie norkach, wyścielonych śluzem. Trzonek przytwierdzony jest
głęboko w norce, natomiast skorupki zamykają jej otwór. W razie niebezpieczeństwa — sygnałem może być nawet przemykający cień
— silnie umięśniona noga gwałtownie kurczy się, wciągając całe zwierzę do norki. Larwy w. są stosunkowo często spotykane w toni
wodnej i być może służą jako pokarm niektórym gatunkom ryb pela-gicznych. W. występują w Oceanie Spokojnym. Obejmują 2 rodzaje
i około 30 współcześnie żyjących gatunków. [J.M.R.]
wieżycznik (Turritella) — rodzaj mięczaków 'ż rodziny Tv.rriteV.idae, z rzędu ->-jedno-przedsionkowców. Obejmuje gatunki mające
muszle kształtu bardzo wysmukłego, dość gładkiego stożka wysokości do 10 cm, złożonego z około 16 skrętów. Otwór muszli jest
zamknięty konchiolinowym wieczkiem. W. żyją na płytkim mulistym dnie, zazwyczaj całkowicie zagrzebane w mule, z którego
odfiltrowują pokarm w postaci cząstek materii organicznej. Około 50 gatunków w. zamieszkuje morza tropikalne, a kilka gatunków —
ciepłe wody mórz europejskich. (Tabl. XVII). [T.U.]
wije (Myriapoda) — nazwa zbiorcza obejmująca 4 grorria-'dy stawonogów z podtypu ->wargowców. Długość cfała należących do nich
gatunków leży w granicach od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Są one pokryte twardym pancerzem z silnie zeskle-
rotyzowanej chityny. Jedyną wydzieloną tagmą jest głowa, zbudowana podobnie jak u owadów, a reszta ciała składa się (w zależności od
gatunku) z kilkunastu do prawie 2|00. segmentów nie zróżnicowanych lub słabo zróżnicowanych morfologicznie i zaopatrzonych w l lub
2 pary odnóży krocznych. W skład grupy w. wchodzą reprezentowane licznie w faunie polskiej krocionogi i pareczni-ki oraz głównie
tropikalne, niewielkie gromady, a mianowicie Pauropoda (około 350 gatunków) i Symphyla (około 120 gatunków). [W.S.]
wilkosz (Tarentula) — rodzaj stawonogów z rodziny ->-po-gońcowatych. Obejmuje gatunki pająków o długości do 20 mm, których ciało
ma zwykle rysunek w postaci maskujących pasów brunatnych, szarych lub czarnych, czasem jednak żółtych lub pomarańczowych.
Podobnie jak więk-
winniczek
404
szość pogońcowatych, w. polują w dzień na powierzchni gleby lub ściółki leśnej. Z całego świata znanych jest około 100 gatunków w., z
terenu Polski — 17. (W.S.]
winniczek (Helia- pomatia) — gatunek z rodziny -»-ślimako-watych. Jest największym lądowym ślimakiem europejskim. Jego
kulistawo-stożkowa-ta muszla osiąga do 5 cm średnicy. Rozpowszechniony u nas i pospolity w całym kraju z wyjątkiem wyższych
terenów górskich jest jednak gatunkiem rodzimym zapewne tylko na południu. Na wszystkie pozostałe obszary został wprowadzony w
średniowieczu przez zakonników jako przysmak tym cenniejszy, że dozwolony do spożycia w okresie postu. Do dzisiaj liczne kolonie w.