W 1901 r...

, po 64 latach panowania, zmarła królowa Wielkiej Brytanii i cesarzowa Indii, Wiktoria. Wraz z nią skończyła się “Era Wiktoriańska”, w czasie której Wielka Brytania przeżyła swój największy rozwój polityczny i gospodarczy, jako największe imperialne mocarstwo świata, gdy jej terytoria, wpływy i interesy obejmowały wszystkie kontynenty. Tron po Wiktorii przejął jej syn Edward VII (1901-10), a po nim Jerzy V (1910-36).Rządy sprawowały partie polityczne, wygrywające w wyborach. Były nimi Partia Konserwatywna, Liberalna, od 1906 r. Partia Pracy.
Od pierwszych lat XX w. zarysowała się wyraźna groźba zdobycia hegemonii w Europie przez prężnie rozwijające się Cesarstwo Niemieckie, powiązane paktami z Austro-Węgrami i Włochami. Wielka Brytania w imię “świętej” równowagi w Europie zdecydowała się wówczas na związanie się sojuszami wojskowymi ze swymi dotychczasowymi rywalami, Francją w 1903 r. (pakt Entente Cordiale) i Rosją w 1907 r. W tych konstelacjach sojuszniczych rozpoczęła się w 1914 r. pierwsza wojna światowa.
Przedtem Brytyjczycy zadbali o poważną rozbudowę swej floty wojennej. Między innymi wybudowali serię potężnych “niezatapialnych” pancerników. Niezatapialny miał być również, największy z dotąd zbudowanych, statek pasażerski “Tytanic”, który wypłynął w dniu 9 kwietnia 1912 r. z W. Brytanii w pierwszy rejs przez Atlantyk do Ameryki. Na swych 15 pokładach zabrał 1323 pasażerów w czterech klasach zamożności i 891 członków załogi. W połowie drogi do Nowego Jorku statek zderzył się z górą lodową i mimo posiadania wielu grodzi wodoszczelnych, zatonął w ciągu 2 godzin. Uratowało się na szalupach tylko 711 osób.
 
Belgia i Holandia. W drugiej połowie XIX w. Królestwo Belgii było najbardziej uprzemysłowionym, po Wielkiej Brytanii, państwem w Europie. Rozbudowywana szybko sieć linii kolejowych i budowa licznych kanałów śródlądowych, pozwalały na sprawną dystrybucję wszelkich towarów. Wydobywany z własnych, zasobnych złóż węgiel kamienny służył gospodarce kraju i stanowił, obok wyrobów włókienniczych, poważną pozycję w eksporcie. Powstały przemysły hutniczy, maszynowy, środków transportu, zbrojeniowy, budowlany. Równocześnie intensywnie rozwijało się rolnictwo, w tym głównie sadownictwo i warzywnictwo.
Belgia do 1914 r. nie prowadziła żadnych wojen zewnętrznych, a jedynym większym konfliktowym problemem wewnętrznym był spór o równouprawnienie językowe pomiędzy dwoma, zamieszkującymi Belgię, grupami narodowościowymi: Flamandami i Walonami. Państwo było królestwem konstytucyjnym, władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu. W 1900 r. Belgia miała 6,7 mln. mieszkańców. W 1908 r. Belgia wzbogaciła się o dużą kolonię w Afryce. Było nią Kongo Belgijskie, posiadające ponad 2.300 tys. km2 powierzchni, 10 mln mieszkańców i wyposażone w liczne bogactwa mineralne. Od 1885 r. kraj ten był własnością króla belgijskiego Leopolda II, który zdobył go w wyniku wypraw podróżniczych Henryka Stanleya i podboju w latach 1876-79. Po śmierci Leopolda II na tron wstąpił jego bratanek Albert I (1909-1934).
Holandia również była monarchią konstytucyjną. W latach 1815-90 pozostawała w unii personalnej z Luksemburgiem. Podobnie jak Belgia, Królestwo Holandii szybko się uprzemysławiało, rozwijając równolegle swe rolnictwo, zwłaszcza hodowlę krów i ogrodnictwo. Przy czym uprawa kwiatów, a w szczególności tulipanów, stała się synonimem Holandii. Dodatkowo, podobnie jak w poprzednich kilku stuleciach, Holandia była centrum handlu europejskiego. Stanowiły o tym jej porty, a głównie największy port europejski, Rotterdam, położony dogodnie nad Renem i połączony kanałem morskim z Morzem Północnym. Po W. Brytanii i Francji Holandia była największym krajem kolonialnym. Trzon jej kolonii stanowiły Indie Holenderskie, obejmujące wyspy indonezyjskie, kilkakrotnie większe terytorialnie od Holandii. W 1900 r. Holandię zamieszkiwało 5,2 mln. ludzi.
 
Szwajcaria. Szwajcaria po 1848 r. przekształciła się ze związku wolnych państw-kantonów w państwo związkowe, a od 1874 r. w republikę federacyjną. Jako kraj swobód demokratycznych i pełnej neutralności, stała się azylem dla uchodźców politycznych z całej Europy. W tym głównie dla polskich emigrantów popowstaniowych i rewolucyjnych emigrantów rosyjskich. W miastach szwajcarskich, w Bazylei, Lozannie i Genewie urządzane były różne międzynarodowe konferencje i zjazdy. W 1864 r. założony został w Genewie Międzynarodowy Czerwony Krzyż, a w 1874 r. w Bernie Światowy Związek Pocztowy.
Szwajcaria uczyniła w drugiej połowie XIX w. duże postępy w rozwoju swej gospodarki i zamożności obywateli. W kraju, nie posiadającym bogactw mineralnych, rozwinęły się przemysły precyzyjne, w tym głównie wytwórczość zegarków, także hodowla bydła mlecznego i turystyka górska. Między innymi masową produkcję zegarków kieszonkowych zorganizował polski emigrant A. Patek, uczestnik powstania styczniowego. Zegarki, czekolada mleczna i sery stały się na długie lata szwajcarską specjalnością eksportową.
Dodatkowo miasta szwajcarskie stały się siedzibami banków, które oplotły swymi filiami całą Europę. Były wygodnym i bezpiecznym miejscem lokaty i transakcji finansowych, zresztą nie zawsze uczciwych, prywatnego i państwowego kapitału całego świata. Tak więc już w drugiej połowie XIX stulecia neutralność, banki, zegarki i sery stały się nieodłącznym atrybutem i synonimem Szwajcarii. Stan ten utrzymał się do dnia dzisiejszego.
 
Monarchia Austro-Węgierska. Po stłumieniu rewolucji “Wiosny Ludów” w Cesarstwie Austriackim przygasły tendencje liberalne, a wróciły rządy absolutystyczne. Lecz państwo nadal rozdzierane było przez antagonizmy i różnorodne interesy licznych zamieszkujących je narodowości. Uprzemysłowienie objęło tylko niektóre zachodnie terytoria Cesarstwa, takie jak Czechy, kraje alpejskie i region Wiednia. Ten nierównomierny rozwój gospodarczy poszczególnych krajów państwa pogłębiał istniejące różnice w poziomie życia i rozwoju kulturalnego licznych narodów, zamieszkujących Cesarstwo Austriackie.
W czasie wojny krymskiej Austria pozostała formalnie neutralna, nie mogąc się zdecydować na pomoc dla Rosji, mimo wielkiego długu wdzięczności za pacyfikację powstania węgierskiego w 1849 r., ani na wypowiedzenie jej wojny, do czego usilnie namawiały ją W. Brytania i Francja. Zażądała jednak opuszczenia przez wojska rosyjskie naddunajskich księstw Mołdawii i Wołoskiego, po czym sama te terytoria zajęła.