mieniamy rodzime nazwy na -e, np...

Kociewie, Opole, Podhale, Podole, Polesie, Zabrze, Zaosie,
oraz nazwy (rodzime i obce) na -k(o), -g(o), -ch(o), np. Brzesko, Busko, Kongo, Maroko, Jerycho.
Nazwy niez³o¿one maj¹ce formê liczby mnogiej (pluralia tantum) odmieniaj¹ siê wed³ug
wzoru niemêskoosobowego. Dope³niacz liczby mnogiej mo¿e przyjmowaæ koñcówkê -ów, np.
Andy - Andów, Kordyliery - Kordylierów, Roz³ogi - Roz³ogów, Sudety - Sudetów, przybieraæ
formê bezkoñcówkow¹, np. Ateny - Aten, Druskienniki - Druskiennik, Inflanty - Inflant, £u-
¿yce — £u¿yc, Palmiry — Palmir, Pyry — Pyr, Saloniki — Salonik, Suwa³ki — Suwa³k, Teby —
Teb, Winiary — Winiar. W razie potrzeby formy bezkoñcówkowe mog¹ mieæ dope³niacz
z tzw. e ruchomym, zw³aszcza gdy temat koñczy siê na grupê spó³g³oskow¹, np. Helsinki
- Helsinek, Laski - Lasek, Marki — Marek, Pow¹zki - Pow¹zek, Strzelce - Strzelec.
Liczba mnoga wielu nazw obcych jest im przypisana arbitralnie, mimo ¿e w jêzyku, ^
z którego pochodz¹, maj¹ liczbê pojedyncz¹ (Helsinki, Saloniki), as
Regu³y stosowania apostrofu w odmianie obcych nazw geograficznych s¹ takie same jak §
regu³y dotycz¹ce imion i nazwisk. K
ODMIANA NAZW MIEJSCOWYCH 1710
Nazwy z³o¿one Ze wzglêdu na budowê mo¿na wœród nich wyodrêbniæ trzy typy struktur:
a) z³o¿enia, z elementem spajaj¹cym -o-, np. Bia³obrzegi, Biatogóra, Czarnolas, Kras-
nobród, Nowogródek, Siedmiogród, Starobielsk, Starogard, Tarnobrzeg, Tarnopol;
b) zrosty (bez elementu spajaj¹cego), np. Babimost, Bia³ystok, Jasnepole, Krasnystaw,
Rzeczpospolita;
c) zestawienia, maj¹ce postaæ konstrukcji wspó³rzêdnych (pisanych z ³¹cznikiem),
np. Borne-Sulinowo, Czechowice-Dziedzice, Golub-Dobrzyñ, Kêdzierzyn-KoŸle, Kobyle-Gródek,
Ruciane-Nida, Skar¿ysko-Kamienna, lub podrzêdnych (pisanych bez ³¹cznika), np. Bia³a
Podlaska, Górna Wolta, Kalwaria Zebrzydowska, Lipce Reymontowskie, Olszynka Grochow-
ska, Radziwi³³ów Mazowiecki, Stoczek Warmiñski, Sucha Beskidzka, Œl¹sk Cieszyñski, Wyso-
kie Mazowieckie, Zalesiê Dolne, ¯elazowa Wola.
Typem strukturalnym wyodrêbniaj¹cym siê wyraŸnie w nazwach obcych jest klasa rze-
czowników z elementem -burg, np. Fryburg, Hamburg, Johannesburg, Magdeburg, Oren-
burg, Oranienburg, Petersburg, Salzburg, Strasburg, Wilrzburg.
Nazwy obce oraz rodzime z³o¿enia s³owotwórcze odmieniaj¹ siê jak rzeczowniki niez³o¿o-
ne, tzn. bez fleksji wewnêtrznej (Salzburg, Starobielsk — D. Salzburga, Starobielska), nato-
miast odmiana zrostów i zestawieñ jest trudniejsza, gdy¿ podlegaj¹ jej oba cz³ony (wyj¹tek -
Babimost), np. Bia³ystok — Bia³egostoku, Bia³a Podlaska — Bia³ej Podlaskiej. Sk³adniki zros-
tów i zestawieñ odmieniaj¹ siê tak jak pojedyncze wyrazy: przymiotniki wed³ug deklinacji
przymiotnikowej, rzeczowniki wed³ug deklinacji rzeczownikowej. W mniej starannej odmia-
nie polszczyzny daje siê zauwa¿yæ tendencja do nieodmieniania cz³onu pierwszego w nazwie
Rzeczpospolita.
Zestawienia z³o¿one z dwóch przymiotników (Sucha Beskidzka) maj¹ odmianê przymiot-
nikow¹, np. Bia³a Podlaska, DCMs. Bia³ej Podlaskiej, nie: *Bia³ej Podlaski. Oba cz³ony na-
zwy Wysokie Mazowieckie odmieniaj¹ siê jak Zakopane, tzn. w N. i Ms. maj¹ formê Wyso-
kiem Mazowieckiem. Nieodmienianie pierwszego cz³onu zestawienia jest ra¿¹cym b³êdem.
Na wybór koñcówki D. Ip wp³ywaj¹ nastêpuj¹ce okolicznoœci:
a) koñcówka -a pojawia siê czêœciej w odmianie nazw rodzimych, np. Miêdzyborów -
Miêdzyborowa, Nowogrodziec - Nowogrodzca, Nowogródek - Nowogródka, ale przybiera j¹
tak¿e du¿a liczba nazw obcych z elementem -burg, np. Hamburg - Hamburga, Magdeburg
- Magdeburga, Salzburg - Salzburga, Wiirzburg - Wiirzburga.
b) je¿eli cz³on okreœlany z³o¿enia (zrostu) jest rzeczownikiem pospolitym, takim jak bród
(Krasnobród), brzeg (Ko³obrzeg), chód (Miêdzychód), dwór (Nowodwór), gród lub gard (Caro-
gród, Nowogród, Siedmiogród, Starogród, Tamogród, Bia³ogard, Starogard), las (Czarnolas),
staw (Krasnystaw), stok (Bia³ystok), wó³ (Ryczywó³), to ca³a nazwa ma w D. Ip koñcówkê -u,
jak drugi element z³o¿enia lub zrostu, por. brzeg - brzegu, Ko³obrzegu; gród - grodu, Nowo-
grodu; las - lasu, Czarnolasu itd.; od tej zasady mamy dwa wyj¹tki: Mrzyg³ód - Mrzyg³oda
i Tarnobrzeg — Tarnobrzega.
Z³o¿enia maj¹ce formê Im przybieraj¹ w D. najczêœciej koñcówkê -ów, równie¿ ze wzglê-
du na wymagania gramatyczne drugiego cz³onu, np. brzegi — brzegów, Bia³obrzegów; zdroje
— zdrojów, Miêdzyzdrojów; lazy — tazów, G³ucho³azów. Nazwy Lipce, Piekary, Ustrzyki maj¹
dope³niacz bezkoñcówkowy, tzn. Lipiec, Piekar, Ustrzyk.
Rodzimej nazwy geograficznej nie nale¿y odmieniaæ tylko wtedy, kiedy poprzedza j¹ od-
powiedni rzeczownik pospolity, np. w urzêdowych sformu³owaniach: mieszkañcy wsi Zator,
na jeziorze Wigry, do wyspy Uznam (ale: w Zatorze, na Wigrach, do Uznamu).
Zakres nieodmiennoœci nazw obcych jest du¿o wiêkszy. W postaci mianownikowej pozo-
stawiamy czêsto rzeczowniki zakoñczone na akcentowane i nie akcentowane -u, -o, np. Ba-
ku, Peru, Acapulco, Bordeaux, Borneo, Chicago, Colorado, Idaho, Kilimand¿aro, Monte Car-
lo, Monte Cassino, Ohio, Palermo, San Domingo, Sorrento, Tokio, zakoñczone w wymowie
na -e, np. Belize, Chile, Miednoje, Saint-Tropez, na -i, np. Batumi, Capri, Delhi, Haiti, Mia-
mi, Missisipi, Soczi, na -y (wymawiane „i" lub „y"), np. Berkeley, Calgary, New Jersey, Na-
ncy. Rezygnujemy nawet z odmiany wielu rzeczowników zakoñczonych w wymowie na spó³
g³oskê, które mo¿na by z ³atwoœci¹ w³¹czyæ do polskiego systemu deklinacyjnego, np
Aachen, Baden -Baden, Bonn, Buenos Aires, Caracas, Greenwich, Grenoble, Gross-Rosen
Las Vegas, Lilie, Melbourne, Rauensbriick. Wszystkie nazwy nieodmienne maj¹ rodzaj nija
ki. Por. NAZWY MIESZKAÑCÓW, ODMIANA NAZWISK MÊSKICH, ODMIANA NA
1711 OKOLICZNIK
ZWISK KOBIET, MÊSKIE NAZWISKA DWUCZ£ONOWE, RZECZOWNIK, ZESTAWIE-
NIE, Z£O¯ENIE, ZROST. (H.J.)
OKOLICZNIK jest podrzêdn¹ (okreœlaj¹c¹) czêœci¹ zdania, tworz¹c¹ zwi¹zek sk³adnio-
wy z wyrazem nadrzêdnym (najczêœciej orzeczeniem) na zasadzie luŸnej sk³adni przynale¿-
noœci. Informuje o okolicznoœciach, w których odbywa siê akcja orzeczenia, takich jak:
miejsce, czas, sposób, cel, warunki, skutki, przyczyny. Rodzaje tych w³aœnie okolicznoœci
s¹ podstaw¹ wyodrêbnienia nastêpuj¹cych typów okoliczników w opracowaniach sk³adnio-