III

Tw�rczo�� o tematyce apokryficznej. 3. �ywoty Jezusa i Marii
prosi� mi�ego Boga, abowiem usta nasze s� nieczyste i pomazane. [...]". I sz�a Jewa do rzeki przerzeczonej Tygru, i uczyni�a tak, jako jej rozkaza� Jadam; takie� Jadam szed� do rzeki Jordanu i sta� na kamieniu w wodzie do szyje.
Szatan, znaj�cy ju� s�abo�� Ewy, nak�oni� j� podst�pnie do przerwania pokuty. Powt�rnie zwiedziona niewiasta, poznawszy sw�j b��d, w najg��bszej rozpaczy uda�a si� w samotn� w�dr�wk� na zach�d. Kiedy zbli�a� si� czas porodzenia, uczyni�a sobie �ma�y przybytek" i zacz�a b�aga� Boga o lito�� i wspomo�enie:
Tedy my�li�a sama w sobie: �O, kto objawi panu memu, Jadamowi, tak wielk� bole�� porodzenia mojego? Prosz� was wszytki jasno�ci nieba, gdy si� wr�cicie zasi� ku wschodu s�o�ca, objawcie to Jadamowi, panu mojemu!"
Powiadomiony przez �dwana�cie jasno�ci" (tj. anio��w), Adam uda� si� natychmiast na poszukiwanie rodz�cej Ewy i znalaz� j� �w wielkim smutku i bole�ci". Stan�� wi�c nad ni� i zacz�� p�aka� w poczuciu bezradno�ci. Ujrzawszy Adama Ewa uczu�a rado�� i ulg�. Wkr�tce przyby�o dwunastu anio��w, kt�rzy otoczyli rodz�c�. Micha� rzek� do niej:
�B�ogos�awiona jeste� Jewo, dla Jadama! Abowiem modlitwy jego wielkie s� przed Panem Bogiem [...] Oto wsta�, a gotuj si� ku porodzeniu!".
W ten oto spos�b przyszed� na �wiat pierwszy syn, nazwany Kain.
W�tki apokryficzne przeplataj� si� w utworze z kanonicznymi w spos�b niedostrzegalny dla odbiorcy, tworz�c sp�jn� ca�o�� narracyjn�, funkcjonuj�c� w kulturze szesnastowiecznej Polski jako historia buduj�ca, zakorzeniona w tradycji biblijno--chrze�cija�skiej.
3. �YWOTY JEZUSA I MARII
Na kanwie p�no�redniowiecznych dzie� europejskich, nawi�zuj�cych do tradycji i wzor�w chrze�cija�skich apokryf�w Nowego Testamentu, powstawa�y w XV i pierwszej po�owie XVI wieku prozaiczne utwory narracyjne. Inspiracji tematycznych rodzimym tw�rcom-t�umaczom dostarcza�y najpopularniejsze w zachodnim �wiecie opowie�ci, a w�r�d nich, znane nam ju� z poprzednich rozwa�a�: Vita beatae Virginis Mariae et Salvatoris rhythmica (w skr�cie: Vita rhythmica); Historia scholastica Piotra Comestora; Meditationes vitae Christi. Nie poprzestaj�c wszak�e na eksploracji �redniowiecznych wzor�w, polscy prozaicy si�gali r�wnie� niekiedy do apokryf�w (dost�pnych im w wersjach �aci�skich), preferuj�c z jednej strony znan� nam ju� grup� utwor�w o dzieci�stwie Marii i Jezusa, z drugiej za� � dzie�a przedstawiaj�ce histori� pasji. Wykazywali nadto doskona�� znajomo�� Ewangelii oraz innych pism Nowego Testamentu.
Na pierwszym planie bogatego zasobu dzie� wsp�tworz�cych nurt rodzimej prozy narracyjnej sytuuj� si� dwa utwory fabularne o konstrukcji biograficznej, przedstawiaj�ce ca�o�� �ywot�w Zbawiciela i Marii: tzw. Rozmy�lanie przemyskie oraz Baltazara Opeca �ywot Pana Jezu Krysta.
Obszerny utw�r: Rozmy�lanie o �ywocie Pana Jezusa (zwany skr�towo Rozmy�laniem przemyskim) zachowa� si� w unikatowej kopii z pocz�tku XVI wieku (r�kop.
597
Cz. III. Pi�miennictwo p�nego �redniowiecza. Tw�rczo�� w j�zyku narodowym. Proza
Rozmy�lanie przemyskie, strona tytu�owa i pocz�tek tekstu
Biblioteki Narodowej, sygn. 8024 III; dawniej w�asno�� Biblioteki Kapitu�y Greckokatolickiej w Przemy�lu, sygn. I. M. S. nr 14). Mie�ci si� w papierowym kodeksie in quarto, pisanym jedn� r�k�, licz�cym 426 kart (852 strony). Manuskrypt ten zosta� skopiowany (przez nie znan� z imienia osob�) z wcze�niejszego zapisu (orygina�u?) niewiadomego autorstwa i pochodzenia, z pewno�ci� jednak powsta�ego w wieku XV. Na pierwszej stronie r�kopisu widnieje napis: �Poczyna si� Rozmy�lanie o �ywocie Pana Jezusa", stanowi�cy podstaw� tytu�u nadanego dzie�u.
Zachowana kopia nie jest kompletna: brakuje w niej pocz�tku oraz zako�czenia utworu, a i wewn�trz w paru miejscach usuni�to karty, czyni�c dotkliwe luki w tek�cie. Rozmy�lanie sk�ada si� z trzech nier�wnej obj�to�ci ksi�g, podzielonych na rozdzia�y zwane: �czcienia" b�d� capitula. Ksi�ga pierwsza liczy 33 �czcienia", druga � 111 �czcie�", trzecia � a� 405. Nie wiemy, ile rozdzia��w zagin�o. Wszystko zdaje si� wskazywa� na to, �e mimo niejednakowej wielko�ci ksi�gi posiada�y w swej pierwotnej wersji identyczn�, starann� kompozycj� �tr�jkow�", wed�ug schematu (zachowanego w pe�ni tylko w ksi�dze II): prolog � narracja � zako�czenie. Budowa ca�o�ci musia�a zatem przedstawia� si� nast�puj�co:
ks. I: (prolog � zaginiony) � narracja: rozdz. 1-32 (zaginiony pocz�tek rozdz. 1) � za-598 ko�czenie: rozdz. 33;
III. Tw�rczo�� o tematyce apokryficznej. 3. �ywoty Jezusa i Marii
ks. II: prolog: rozdz. 34 � narracja: rozdz. 35-143 � zako�czenie: rozdz. 144; ks. III: prolog: rozdz. 145 � narracja: rozdz. 146-549 (brak ci�gu dalszego) � zako�czenie (brak).