Stosowanie konstytucyjnej zasady proporcjonalno�ci nie mo�e podlega� stopniowalnej ocenie, to znaczy nie mo�na m�wi�, �e w sensie prawnym wybory s� bardziej albo mniej...

Zasada proporcjonalno�ci polega bowiem na tym, �e podzia� mandat�w dokonywany jest w okre�lonym przy pomocy matematycznej formu�y stosunku do liczby g�os�w oddanych na poszczeg�lne listy kandydat�w. Dlatego w Konstytucji RP z 1921 r. s�usznie u�yto terminu stosunkowe zamiast proporcjonalne19. Ten stosunek (proporcja) przypadaj�cych mandat�w odpowiednio do liczby g�os�w wyborc�w mo�e by� okre�lony matematycznie w r�ny spos�b. Raz wierniej on odzwierciedla uk�ad si� politycznych w elektoracie, a innym razem stwarza preferencje b�d� to dla ugrupowa� (partii) politycznych s�abszych b�d� to ciesz�cych si� u wyborc�w wi�kszym poparciem. Z tego punktu widzenia rozpatruj�c spraw� mo�emy ocenia� -jak czyni� to socjologowie lub politolodzy - czy uk�ad si� politycznych w parlamencie jest bardziej czy mniej wiernym odbiciem rozk�adu opinii wyra�onej przez wyborc�w w g�osowaniu. Warto�ciowaniu podlegaj� w�wczas jako�� politycznej repezentacji w parlamencie i skutki wywo�ane przez zastosowanie takiej, a nie innej, formu�y matematycznej przyj�tej w danej metodzie alokacji (podzia�u) mandat�w. Zawsze jednak s� to wyniki wybor�w przeprowadzonych na zasadzie proporcjonalno�ci.
Niezale�nie za� od zastosowanej metody podzia�u mandat�w odchylenia od proporcjonalnej reprezentacji (proportional representation), czyli skala dysproporcjonalno�ci, (disproportionality) s� rezultatem wp�ywu innych istotnych czynnik�w, takich jak wielko�� okr�g�w (liczba pos��w wybieranych w okr�gu), metoda ustalania normy przedstawicielstwa (patrz komentarz do art. 137), ustalenie ustawowych prog�w (klauzuli zaporowej) oraz zr�nicowana frekwencja wyborcza.
Z konstytucyjnej zasady proporcjonalno�ci wynika, �e podzia� mandat�w nie mo�e by� dokonywany na zasadzie wi�kszo�ci. Co innego, je�li chodzi o obsadzenie mandat�w (mandatu) przypadaj�cych
19 Art. 11 Konstytucji z 1921r. stanowi�, �e Sejm sk�ada si� z post�w, wybranych na lat pi��, licz�c od dnia otwarcia Sejmu, w glosowaniu powszechnem, tajnem, bez-po�edniem, r�wnem i stosunkowem. W tym sformu�owanym przed 80 laty przepisie uderza fakt, �e termin �g�osowanie" jest synonimem terminu �wybory".
201
PRZI
:EPISY SZCZEG�LNE DLA WYBOR�W DO SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
okre�lonej li�cie kandydat�w. W tym wypadku mandaty uzyskuj� ci kandydaci, kt�rzy otrzymali kolejno najwi�cej indywidualnych wskaza� wyborc�w g�osuj�cych na dan� list� (art. 167). W�wczas wi�kszo�� otrzymanych g�os�w nie rozstrzyga o tym, kt�rej li�cie mandat si� nale�y, lecz jedynie o tym, kt�ry kandydat z tej listy uzyska mandat.
Art. 131. Wybranym do Sejmu mo�e by� obywatel pohki maj�cy prawo wybierania, kt�ry najp�niej w dniu wybor�w ko�czy 21 lat.
Zgodnie z art. 99 ust. l Konstytucji RP bierne prawo wyborcze do Sejmu przys�uguje obywatelom polskim, kt�rzy najp�niej w dniu wybor�w maj� uko�czone 21 lat, czyli odmiennie ni� w wypadku wybor�w do Senatu, gdzie granica wieku jest wy�sza i wynosi 30 lat (art. 188). W Konstytucji RP z 1997 r. zniesiono warunek, w my�l kt�rego do Sejmu i do Senatu nie m�g� kandydowa� obywatel polski zamieszkuj�cy stale na obszarze Rzeczypospolitej mniej ni� 5 lat. Ubiega� si� o mandat poselski mo�na w ka�dym okr�gu wyborczym, bez wzgl�du na sta�e miejsce zamieszkania kandydata.
Art. 132. Do Sejmu wybiera si� 460 post�w z okr�gowych list kandydat�w na pos��w w wielomandatowych okr�gach wyborczych.
W zwi�zku z rezygnacj� z okre�lonej puli mandat�w dzielonych pomi�dzy listy og�lnopolskie - co przewidywa�y ordynacje wyborcze z 1991 r. i 1993 r. - obecnie wszystkich 460 pos��w wybiera si� w okr�gach. Og�lna liczba 460 pos��w na Sejm ustalona jest w Konstytucji RP (art. 96 ust. 1). Wskazanie, �e okr�gi maj� by� wielomandatowe, czyli, �e wybiera si� kilku pos��w, jest naturaln� konsekwencj� faktu przeprowadzania wybor�w do Sejmu na zasadzie proporcjonalno�ci. Zasady tworzenia okr�g�w wyborczych i ustalania liczby wybieranych w nich pos��w okre�lone s� w art. 136 i 137.
Art. 133.1. W podziale mandat�w w okr�gach wyborczych uwzgl�dnia si� wy��cznie okr�gowe listy kandydat�w na pos��w tych komitet�w wyborczych, kt�rych listy otrzyma�y co najmniej 5% wa�nie oddanych g�os�w w skali kraju.
2. Okr�gowe listy kandydat�w na pos��w koalicyjnych komitet�w wyborczych uwzgl�dnia si� w podziale mandat�w w okr�gach wyborczych, je�eli ich listy otrzyma�y co najmniej 8% wa�nie oddanych g�os�w 202 w skali kraju.
ZASADY OG�LNE
W Ordynacji 2001 utrzymane zosta�y wprowadzone w Ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r. ustawowe progi, kt�rych przekroczenie uprawnia do uczestniczenia w podziale mandat�w, czyli tzw. klauzule zaporowe. Okre�lenie klauzula zaporowa wywodzi si� z tego, �e celem ustawowo ustalonych prog�w jest wprowadzenie swoistej zapory zapobiegaj�cej wej�ciu do parlamentu partii politycznych o niewielkim poparciu wyborc�w wyra�onym w g�osowaniu.
Do uczestnictwa w podziale mandat�w dokonywanym w poszczeg�lnych okr�gach uprawnione s� listy kandydat�w na pos��w tych komitet�w wyborczych, kt�rych listy w ca�ym kraju otrzyma�y okre�lone procentowo minimum wa�nie oddanych g�os�w.
Wprowadzanie do ustaw wyborczych klauzuli zaporowej nie tylko ma zapobiega� wej�ciu do parlamentu partii o niewielkim poparciu wyborc�w, ale r�wnie� przeciwdzia�a� politycznemu rozdrobnieniu izby, a w konsekwencji oddali� gro�b� wy�onienia parlamentu niezdolnego do stworzenia stabilnej i skutecznej egzekutywy. Stabilno�� i skuteczno�� rz�du uznawana jest - tak�e w orzecznictwie s�d�w konstytucyjnych - za warto�� r�wnorz�dn� z zasad� adekwatnej do woli wyborc�w reprezentatywno�ci parlamentu. Niew�tpliwie skutki ustanowienia klauzul zaporowych mog� prowadzi� do zniekszta�cenia reprezentatywno�ci parlamentu, czyli do podwy�szenia wzka�nika dysproporcjonalno�ci. Za przyk�ad mog� pos�u�y� wyniki wybor�w do Sejmu w 1993 r., kiedy 1/3 wyborc�w uczestnicz�cych w wyborach nie uzyska�a swojej reprezentacji w izbie poselskiej. Istnienie klauzul zaporowych nie jest jednak sprzeczne z zasad� proporcjonalno�ci, tak jak nale�y rozumie� t� zasad� w sensie prawnym, o czym mowa w komentarzu do art. 130.