Jak cię złapią, to znaczy, że oszukiwałeś. Jak nie, to znaczy, że posłużyłeś się odpowiednią taktyką.
Ho³yst: Wiktymologia, Warszawa 1990, s. 15-17 oraz cyt. bibliografia, s. 274-278.
12 F. Capra: Punkt zwrotny, Warszawa 1987, s. 38. 41 szych pracach rozszerzyli pojêcie i zakres wiktymologii do wszelkich form pokrzywdzenia (przestêpstwo, wypadek, choroba, klêski ¿ywio³owe, wojny, przeœladowania rasowe, religijne, polityczne itp.). Na III Miêdzynarodowym Sympozjum Wiktymologii, które obradowa³o w dniach od 2 do 8 wrzeœnia 1979 roku w Minister (RFN), zaproponowa³em nazwê „wiktymologia penalna" dla odró¿nienia tej dyscypliny od innych zajmuj¹cych siê w ogóle ofiarami, to znaczy problematyk¹ strat i krzywd. Wiktymologia, najm³odsza z ga³êzi wiedzy w obrêbie nauk karnych, wydzieli³a siê z nich jako dziedzina specjalistyczna, zajmuj¹ca siê cechami ofiary przestêpstwa. A zatem pierwotnym przedmiotem zainteresowañ wiktymologii penalnej by³a osoba ofiary. W dalszym rozwoju dociekañ badawczych przedmiot ten uleg³ poszerzeniu, sprecyzowaniu i wiktymologia zyska³a rangê nauki samodzielnej, choæ wielorako powi¹zanej z innymi naukami penalnymi. ¯eby jak¹œ dziedzinê wiedzy mo¿na by³o nazwaæ nauk¹, niezbêdne jest, aby mia³a ona zakres zainteresowañ odró¿niaj¹cy j¹ od innych nauk, wyraŸnie specyzowane zadania, jasno okreœlony cel oraz zwarty aparat metodologiczny, bêd¹cy narzêdziem realizacji za³o¿eñ teoretycznych. Oczywiste jest, ¿e przestêpstwem nazywamy taki rodzaj dzia³ania, który wyrz¹dza szkodê, uznan¹ za naruszenie zasad wspó³¿ycia i gospodarowania dobrami, i to tych zasad, które s¹ chronione przez prawo. W tym kontekœcie pojawia siê pojêcie sprawcy i ofiary. Zwyk³o siê mówiæ o triadzie: czyn-sprawca-ofiara jako zawsze wystêpuj¹cych elementach dzia³ania przestêpnego. Truizm ten przyjmuje siê zazwyczaj bez g³êbszej refleksji. Jednak¿e z punktu widzenia logiki mo¿na poddaæ krytyce takie równorzêdne traktowanie wymienionych trzech elementów. Czyn przestêpny jest wynikiem interakcji bezpoœredniej pomiêdzy sprawc¹ i ofiar¹. A zatem jest to raczej efekt konfliktu interesów polegaj¹cy na tym, ¿e jedna osoba b¹dŸ grupa osób w sposób zabroniony prawem atakuje, zagarnia b¹dŸ niszczy wartoœci przynale¿ne, wa¿ne i uprawnione innej osoby czy grupy. Pomimo tej uwagi trudno nie zgodziæ siê, ¿e z analitycznego punktu widzenia mog¹ byæ rozpatrywane oddzielnie cechy czynu, cechy sprawcy i cechy ofiary. Trzeba jednak zdawaæ sobie sprawê z tego, ¿e rodzaj czynu i sposób dzia³ania przestêpnego w znacznym, jeœli nie w przewa¿aj¹cym stopniu s¹ funkcj¹ cech sprawcy i ofiary. Czym innym jest zatem schemat heurystyczny, obejmuj¹cy w badaniach wymienione trzy elementy: czyn, sprawcê, ofiarê, a czym innym interpretacja czynu przestêpnego, traktowanego jako wynik wzajemnego oddzia³ywania elementów interakcji, czyli sprawcy i ofiary. O ile w badaniach uwzglêdniæ trzeba analizê czynu, analizê osoby sprawcy i analizê strat, co najczêœciej sprowadza siê do analizy osoby ofiary, o tyle z teoretycznego punktu widzenia trzeba przestêpstwo traktowaæ jako funkcjonalny zwi¹zek pomiêdzy sprawc¹ naruszenia prawa a sfer¹ strat poniesionych w wyniku dzia³ania przestêpnego przez osoby fizyczne, osoby prawne b¹dŸ spo³eczeñstwo jako ca³oœæ. Sk³ania to do g³êbszej refleksji na temat zakresu zainteresowañ wiktymologii penalnej. Trudno dziœ powiedzieæ, ¿e relacja sprawca-ofiara jest zawsze uk³adem interpersonalnym sensu stricto. Rodzaje czynów traktowanych jako naruszenie praworz¹dnoœci odnosz¹ siê do ró¿nych wartoœci. W œwietle powy¿szych uwag zakres wiktymologii nie sprowadza siê wy³¹cznie do badania cech osoby ofiary czy ofiar, lecz równie¿ do antycypowania szkód i krzywd, jakie ponosiæ mog¹ okreœlone kategorie spo³eczne, a nawet spo³eczeñstwa czy ludzkoœæ, w wyniku czyjegoœ umyœlnego b¹dŸ nieumyœlnego dzia³ania. Zadania wiktymologii wybiegaj¹ daleko poza konkretne zapobieganie przypadkowi przestêpstwa. Praktyczna wartoœæ wniosków z badañ nad interakcj¹ ofiary i przestêpcy powinna byæ wykorzystana w szerokiej polityce spo³eczno-ekonomicznej i w systemie edukacyjnym13. Kryminalistyka wykorzystuje wyniki badañ wiktymologicznych w procesie ustalenia sprawcy. Przyk³adowo, badaj¹c problematykê zabójstw mo¿na ustaliæ, czy np. tryb ¿ycia ofiary, jej kontakty ze œrodowiskiem, Ÿród³a dochodów, u³atwiaj¹ mu czy te¿ utrudniaj¹ ustalenie sprawcy zabójstwa. Z dziedziny psychologii w zakres kryminalistyki wchodz¹ bardzo liczne zagadnienia psychologii s¹dowej, a w szczególnoœci problematyka zeznañ œwiadków i wyjaœnieñ oskar¿onego, obejmuj¹ca m.in. wiernoœæ i obiektywnoœæ treœci wypowiedzi, metody przes³uchania oraz ocenê uzyskanego materia³u14. Pozosta³e zagadnienia psychologii s¹dowej, jak ocena postawy osób, które wkroczy³y na drogê przestêpstwa, geneza takiego zachowania, mo¿liwoœci jego ograniczenia, podstawy reedukacji, grawituj¹ b¹dŸ to w kierunku kryminologii, b¹dŸ prawa karnego wykonawczego. Natomiast próby w³¹czenia do zakresu psychologii s¹dowej zagadnieñ z dziedziny psychologii sêdziego, obroñcy czy prokuratora stoj¹ ju¿ na pograniczu psychologii zawodu. Medycyna s¹dowa, wbrew swej nazwie, nie ogranicza siê do nauk lekarskich, lecz obejmuje takie nauki przyrodnicze, jak biologia, tworz¹c swoisty zakres wiedzy dla potrzeb kryminalistyki, a w szerszym ujêciu - wymiaru sprawiedliwoœci15, pewne bowiem zagadnienia medycyny s¹dowej wy- 13 B. Ho³yst: U¿ytecznoœæ sprzê¿enia zwrotnego w badaniach wiktymologicznych, „Problemy Kryminalistyki" nr 141/1979, s. 600-611. 14 W. Hauptmann: Psychologie fur Juristen, Kriminologie fur Psychologen. Einfuhrung in die Sozialpsychologie des Strafrechts, Miinchen, Wien 1989; C. R. Hollin: Psychology and Crime. Añ Introduction to Criminological Psychology, London 1989; Ph. Feldman: The Psychology of Crime: A Soda! Science Textbook, Cambridge 1993; R. Blackburn: The Psychology of Criminal Conduct. Theory, Research and Practice, Chichester, New York 1993.
|
WÄ…tki
|