Mimo tych budzących nadzieję czynników, szansę koniecznych przemian ludzkich i społecznych są jednak słabe...

Naszą jedyną nadzieją jest ożywianie atrakcyjności nowej wizji.
Proponowanie tych lub innych reform, które nie odmienia systemu na dłuższą metę jest bezużyteczne, gdyż propozycje takie nie pobudzają silnie motywacji. "Utopijny" cel jest bardziej realistyczny niż "realizm" dzisiejszych przywódców. Budowa nowego społeczeństwa
możliwa jest jedynie wtedy, gdy stare motywacje zysku i władzy zastąpi się nowymi: byciem, dzieleniem się, zrozumieniem, gdy charakter merkantylny zastąpiony zostanie twórczym, kochającym charakterem, oraz gdy religię cybernetyczną zwycięży nowy, radykalnie humanistyczny duch.
W rzeczy samej dla tych, którzy nie są w autentyczny sposób zakorzenieni w teistycznej religii, podstawową kwestią jest zagadnienie konwersji na humanistyczną "religijność" bez religii, bez dogmatów i instytucji, "religijność" od dawna przygotowywaną przez ruchy nieteistycznej religijności, od Buddy do Marksa. Nie stoimy przed wyborem między egoistycznym materializmem a akceptacją chrześcijańskiego pojęcia Boga. Samo życie społeczne - we wszelkich swych aspektach, wypoczynku, związkach międzyludzkich - stanie się wyrazem "religijnego" ducha, zniknie potrzeba istnienia wszelkiej, oddzielonej od innych religii. Postulat nowej, nieteistycznej, niezin-stytucjonalizowanej "religijności" nie jest w żadnym przypadku atakiem na religie istniejące. Oznacza jednakże, iż Kościół
rzymskokatolicki, którego źródła tkwią w rzymskiej biurokracji, musi sam się nawrócić na ducha Ewangelii. Nie oznacza dalej, że "kraje socjalistyczne" należy "zdesocjalizować", a jedynie, że ich oszukańczy socjalizm należy zastąpić prawdziwym, humanistycznym.
Kultura późnośredniowieczna kwitła, gdy ludzie wyznawali wizję Państwa Bożego.
Współczesne społeczeństwo także rozkwita, gdyż ludzi ożywia wizja rozwoju Ziemskiego Państwa Postępu. W naszym jednak stuleciu wizja ta degraduje się w wieżę Babel, która obecnie zaczyna się walić i w końcu wszystkich pogrzebie pod swymi ruinami. Jeśli Państwo Boże i Ziemskie Państwo są tezą i antytezą, to jedyną alternatywę dla chaosu stanowi nowa synteza - duchowego rdzenia późnośredniowiecznego świata oraz racjonalnej myśli i nauki zapoczątkowanej w czasach Renesansu. Imię tej syntezy: Państwo Bycia.
R. B. Blakney, zob. Meister Eckhart.
E. Błock, Philosophy of the Future, New York 1970.
E. Błock, On Kari Marx, New York 1971.
* E. Błock, Atheism in Christianity, New York 1972.
The Code of Maimonides, translated by A.M. Hershmann, New Haven 1963.
Ch. Darwin, The Autobiography of Charles Darwin 1809-1882, New York 1969.
Cyt. przez E.F. Schumachera; zob. [K. Darwin, Dzieła wybrane, t. 8, Warszawa 1960.]
J. H. R. Delgado, Aggression and Defense Under Cerebral Radio Control, w: C.D. Clemente, D.B. Lindsiey (red.), Aggresion and Defense: Neural Mechanism and Social Pattems. Brain Function, t. 5, Berkeley 1967.
H. De Lubac, Katholizismus als Gemeinschaft, Einsideln/Co-logne 1943.
L. De Mause, The History of Childhood, New York 1974. Diogenes Laertius, Liues of Eminent Philosophers, translated by R.D. Hicks, Cambridge 1966. [Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy stawnych filozofów, Warszawa 1984.] Du Marais, Les Veritables Principles de la Grammaire (1979) H. Dumoulin, Ostliche Meditation und Christliche Mystik, Frei-burg/Munich 1966.
* P. R. Ehriich, A. H. Ehriich, Population, Resources, Enuiron-
ment: Essays in Human Ecology, San Francisco 1970. E. Eppler, Ende oder Wende, Stuttgart 1976. K. Farner, Christentum und Eigentum bis Thomas uon Aquin,
w: K. Farner (red.), Mensch und Gesellschaft, t. 12, Bern
1947. L. Finkelstein, The Fharisees: The Sociological Background of
Their Faith, t.l, 2, Philadelphia 1946. E. Fromm, Escape from Freedom, New York 1941. [E.
Fromm,
Ucieczka od wolności, Warszawa 1993.]
* E. Fromm, Mań for Himself: Ań Inąuiry into the Psychology of Ethics, New York 1947. [E.
Fromm, Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki. Warszawa - Wrocław 1994.] E.
Fromm, Psychoanalysis and Religion, New Haven 1950. E. Fromm, The Forgotten Language: Ań Introduction to the Understanding of Dreams, Fairy Ta/es and Myths, New 297
York 1951. [E. Fromm, Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni, mitów.
Warszawa 1972.]
* E. Fromm, The Sane Society, New York 1955. E. Fromm, The Art of Loving, New York 1956. [E. Fromm, O sztuce miłości, Warszawa 1971.]
* E. Fromm, Marx's Concept o f Mań, New York 1961. E. Fromm, The Dogma of Christ and Other Essays on Religion, Psychology, and Culture, New York 1963. [E. Fromm, Dogmat Chrystusa i inne pisma religioznawcze, Lublin 1992.] E. Fromm, The Heart of Mań, New York 1964. E. Fromm, Socialist Humanism, Garden City 1965. E. Fromm, You Shall Be As Gods, New York 1966.
* E. Fromm, The Reuolution ofHope, New York 1968. E. Fromm, The Crisis of Psycholoanalysis: Essays on Freud, Marx and Social Psychology, New York 1970. [E.